ضرب المثل های ارمنی
ترجمه و توضیحات گارگین فتائی
هر زبان ، قوم و ملتی برای خود دارای ضرب المثلهایی است که این ضرب المثلها یا در واقع مصرع یا بیت شعری از شاعری معروف بوده که به صورت مثل درآمده و یا سخنان عامیانه ای بوده که در عرف مردم تبدیل به مثل شده اند زبان ارمنی هم از این قاعده مستثنی نیست .
در زیر تعدادی از ضرب المثلهای ارمنی آورده شده اند که در پاراگراف اول متن ارمنی آنها ، در پاراگراف دوم ، آوانویسی معادل های ارمنی و در پاراگراف سوم ترجمهء انگلیسی ضرب المثل و در پاراگراف چهارم ترجمهء فارسی آنها یا معنای آنها آورده شده اند
چنانکه مشاهده می نمائید تعدادی از این ضرب المثلها عیناً در زبان فارسی وجود دارد و تعدادی دیگر هم در زبان فارسی دارای معادلهایی می باشند
•Աղւէսը բերանը խաղողին չի հասնում, ասում է՝ խակ է:
Transliteration: Aghves@ beran@ khaghoghin chi hasnoom, asoom e khak e.
Translation: When the fox can't reach the grape, he says it's unripe.
روباه دهانش به انگور نمی رسد می گوید نارس است
( گربه دستش به گوشت نمی رسد می گفت بو می دهد)
Ամեն փայտ շերեփ չի դառնա, ամեն սար՝ Մասիս:
Transliteration: Amen payt sherep chi darna, amen sar Masis.
Translation: Not every piece of wood will become a ladle, nor every mountain Masis (the higher peak of Ararat.)
Not everyone is capable of achieving the same height.
از هر چوبی ملاقه درست نمی شود و هر کوهی هم کوه ماسیس( آرارات) نمی شود
Ամենին մի աչքով է նայում:
Transliteration: Amenin mi achqov e nayoom.
Translation: S/he sees everyone with one eye.
همه را به یک چشم نگاه می کند
Աշխարհը մի խոսքի է, ժամանակը ոսկի է:
oTransliteration: Ashkharh@ mi khosqi e, zhamanak voski.
Translation: The world agrees in one word, time is golden.
دنیا با اتفاق می گوید که وقت طلاست
Աչքը ինչ տեսնար, սիրտը չի մոռնար:
Transliteration: Achq@ inch tesnar, sirt@ chi mornar.
Translation: Whatever the eye sees, the heart won't forget.
هر چه را که چشم دید عقل آن را فراموش نخواهد کرد
Առաջ մտածիր, յետոյ խոսիր:
Transliteration: Arach mtatzir, heto khosir.
Translation: First think, then speak.
اول فکر کن بعد حرف بزن
Արևին ասում է դուրս մի արի՝ ես դուրս եմ եկել:
Transliteration: Arevin asoom e doors mi ari, yes doors em yekel.
Translation: She tells the sun: don't rise, I have come out.
به خورشید می گوید بیرون نیا زیرا که من بیرون آمده ام
(کنایه از زیبایی فراوان یک شخص)
Արևն ամպի տակ չի մնայ:
Transliteration: Arevn ampi tak chi mna.
Translation: The sun won't stay behind the cloud.
خورشید زیر ابر نمی ماند
( ماه زیر ابر نمی ماند)
Բազարի աչքը հանել ես:
Transliteration: Bazari achq@ hanel es.
Translation: You have taken out the eye of the bazaar.
چشم بازار را درآورده است
( کنایه از شخصی است که بدترین جنس را به بازار می آورد)
میتوان گفت معادل " مال بد بیخ ریش صاحبش" است
Բախտը մի անգամ է այցելում:
Transliteration: Bakht@ mi anqam e aytseloom.
Translation: Fortune visits only once.
بخت یک بار به سراغ آدم می آید
( بخت یک بار در خانهء آدم را می زند)
Գայլի գլխին Աւետարան են կարդում, ասում է՝ շուտ արէ՛ք, գալլէս գնաց:
Transliteration: Gayli glkhin Avetaran en kartoom, asoom e shoot arek, galles gnats.
Translation: While they are reading the Bible to the wolf, it says: hurry up, my flock is leaving.
بر سر گرگ ، انجیل می خوانند می گوید زود باشید گله ام رفت
( کنایه از زمانی است که می خواهند شخص بدی را اصلاح کنند ولی او همچنان به شرارت خود ادامه می دهد)
Գառը՝ գարնան, ձիւնը՝ ձմռան:
Transliteration: Gar@ garnan, dzyoon@ dzmran.
Translation: Lamb in the spring, snow in the winter.
گوسفند در بهار ، برف در زمستان
( یعنی هر چیزی زمان خودش را دارد و یا هر چیزی به وقتش)
Գետը ամեն անգամ գերան չի բերի:
Transliteration: Get@ amen anqam geran chi beri.
Translation: The river won't bring a log every time
رودخانه همیشه کنده نمی آورد
Գիւղը կանգնի՝ գերան կը կոտրի:
Transliteration: Gyoogh@ kangni, geran k@ kotri.
Translation: If the village stands, it can break a trunk.
وقتی یک روستا پایداری کند تیر را خواهد شکست
( اشاره به قدرت فزایندهء همبستگی و اتحاد)
Գողը գողից գողացաւ, Աստւած նայեց՝ զարմացաւ:
Transliteration: Gogh@ goghits goghatsav, Astvatz nayets zarmatsav.
Translation: The thief stole from the thief, God looked on and got astonished.
دزد از دزد دزدید خدا نگاه کرد و متعجب شد
( اشاره است از دست دادن مالی که صاحب آن مال هم خود ، گناهکار است)
Գուցէ ուզեցաւ իրեն գցի հորը, դու էլ կը՞ գցես:
Transliteration: Gootse oozetsav iran gtsi hor@, doo el k@ gtses?
Translation: Maybe s/he wanted to throw herself/himself in the well, would you follow?
شاید خواست ، خودش را به چاه بیاندازد تو هم خودت را خواهی انداخت ؟
Դուն քուն, բախտդ արթուն:
Transliteration: Toun koun, pakhdt artoun.
Translation: When you are asleep, your luck works out for you.
وقتی که خوابی ، بخت یار توست
( کنایه از کسی که خوش شانسی می آورد در حالی که کمترین توقع و چشمداشت را دار)
Եկաւ ունքը սարքի՝ աչքն էլ քոռացրեց:
Transliteration: Yekav oonq@ sarqi, achqn el qoratsrets.
Translation: S/he tried to fix the eyebrow, ended up blinding the eye too.
آمد ابرو را درست کند چشم را هم کور کرد
( کنایه از کسی است که به جای درست کردن یک چیز کوچک ، چیز بزرگ تری را خراب می کند)
Երբ որ կացինը եկաւ անտառ, ծառերը ասացին... «Կոտը մերոնցից է:»
Transliteration: Erb vor katsin@ ekav antar, tsarer@ asatsin... <>>
o Translation: When the axe came to the forest, the trees said: "The handle is one of us."
وقتی تبر به جنگل آمد گفتند که دستهء آن از ماست
Երբ որ մեծնաս այս ամենը կը մոռնաս:
Transliteration: Yerp medznas ays ameneh geh mornas.
translation: When you grow up you will forget it happened.
بزرگ شوی از یادت می رود
Երգեր շատ գիտեմ, բայց երգել չգիտեմ:
Transliteration: Yerger shat gitem, bayts yergel chgitem.
Translation: I know many songs, but I cannot sing.
آوازهای زیادی می دانم ولی آواز خواندن نمی دانم
( کنایه از کسی که تنها تئوری یک چیز را می داند و نمی تواند فعالانه به آن عمل کند)
Եօթ անգամ չափիր, մէկ անգամ կտրիր:
Transliteration: Yot anqam chapir, mek anqam ktrir.
Translation: Measure seven times, cut once.
هفت بار اندازه بگیر ، یک بار ببر
( قبل از اینکه دست به کاری شوی خوب دربارهء آن فکر کن)
Էս ականջով լսում է, մյուսով դուրս է անում:
Transliteration: Es akanjov lsoom e, myoosov doors e anoom.
Translation: S/he hears it from this ear, and throws it out from the other.
از این گوش می شنود از آن گوش در می کند
Էշի ականջում է քնել:
Transliteration: Eshi akanjoom e gnel.
Translation: S/he is sleeping in donkey's ear.
در گوش الاغ خوابیده است
( یعنی هیچ نصیحتی را نمی شنود)
Թթու է՝ թան չէ,
Ամեն մարդու բան չէ:
Transliteration: Ttu e, tan che, amen mardoo ban che.
Translation: It's sour, not tahn [an Armenian drink made of mainly yogurt and water], it's not for everyone.
ترش است اما دوغ نیست ، کار هر کسی نیست
( کار هربز نیست خرمن کوفتن ، گاو نر می خواهد و مرد کهن)
Ի՞նչ կապ ունի՝ Ալէքսանդրի բեղերին:
Transliteration: Inch kap ooni Aleksandri bekherin?
Translation: What is the connection with Alexander's moustache?
چه ربطی به ریشهای آلکساندر دارد
( زمانی به کار می رود که شخصی مطلبی را می گوید که هیچ ربطی به مطلب اصلی مورد بحث ندارد)
Ինչ որ ցանես, այն կը հնձես:
Transliteration: Inch vor tsanes, ayn k@ hndzes.
Translation: Whatever you sow, that's what you'll reap.
هر چه را که کاشتی ، همان را درو خواهی کرد
Ինչքան լեզու իմանաս՝ այնքան մարդ էս:
Transliteration: Inchqan lezoo imanas, aynqan mart es.
Translation: You are as many a person as the languages you know.
هر چقدر بیشتر زبان بلد باشی به همان اندازه انسانی
( این ضرب المثل در جهت درک مفید بودن دانستن چندین زبان به کار رفته است)
Իրա բաղաջի տակնա կրակ անում:
Transliteration: Ira baghaji takna krak anoom.
Translation: S/he is making fire under her/his own baghaj [a kind of pastry].
زیر کیک خودش آتش روشن می کند
( یعنی سرش به کار خودش است)
Լեզուդ չլներ՝ ագռավները աչքերդ հանել էին:
Transliteration: Lezud chlner - agravner@ achqer'd hanel ein.
Translation: If not for your tongue, the crows would have gouged out your eyes.
اگر زبانت نبود تا حال ، کلاغها چشمانت را در آورده بودند
( اشاره به حاضرجوابی شخص)
Լուից ուխտ են սարքում:
Transliteration: Looits ookht en sarqoom.
Translation: They make a camel out of a flea.
از کک ، شتر می سازند
( از کاه کوه می سازد)
Խնձորը ծառից հեռու չի ընկնում:
Transliteration: Khndzor@ tzarits heroo chi @nknoom.
Translation: The apple doesn't fall far from the tree.
سیب از درختش دور نمی افتد
( گرگ زاده آخر گرگ شود و یا اینکه فرزند به عادات والدین خود متمایل است)
Խորամանկ աղվեսը երկու ոտով է թակարդն ընկնում:
Transliteration: Khoramank aghves@ yerkoo votov e takardn @nknoom.
Translation: The sly fox falls in the trap with both legs.
روباه ناقلا با دو پایش به تله می افتد
Խօսքով փիլաւ չեփուիր:
Transliteration: khoskov pilav chepvir.
Translation: Rice is not cooked with only words.
با حرفهایت برنج نمی پختی
( تنها با حرف زدن کار درست نمی شود)
Ծառը ինչքան բերք տայ ու բարի, գլուխն էնքան խոնարհ կը պահի:
Transliteration: Tzar@ inchqan berq ta oo bari, glookh@ enqan khonarh k@ pahi.
Translation: However much fruit a tree bears, it humbles its head that much more.
هر چقدر درخت ، میوهء خوب به بار بیاورد به همان اندازه سرش را فروتن می گرداند
( فروتنی نشانهء عقل است)
Ծարաւ կտանի ջուրն ու հետ կը բերի:
Transliteration: Tzarav ktani joorn oo het k@ beri.
Translation: [S/he] will take one to the water and bring him/her back thirsty.
تشنه نزدیک آب می برد و بر می گرداند
( اشاره به شخص بسیار مکار)
Համը հոտից հանեց:
Transliteration: Ham@ hotits hanets.
Translation: S/he took the taste out of the smell.
مزه را از بو انداخته است
(شورش را درآورده است)
Հարսի ոռով փեսուն լավություն ա անում:
Transliteration: Harsi vorov pesun lavutyun a anum.
Translation: Uses the bride's ass to do a favor to the groom.
با پای عروس به دادماد خوبی می کند
Հարսը պարել չի կարող, ասում է՝ գետինը ծուռ է:
Transliteration: Hars@ parel chi karogh, asoom e getin@ tzoor e.
Translation: The bride doesn't know how to dance, she says the floor is slanted.
عروس ، رقصیدن بلد نیست می گوید زمین کج است
Հաց ու պանիր, կէր ու պարիր:
Transliteration: Hats oo panir, ker oo parir.
Translation: Bread and cheese, eat and dance.
نان و پنیر ، بخور و برقص
( به کم قانع بودن)
Հետևին ասում է հետևիցս մի արի` հոտ ես տալի:
Transliteration: Hetevin asoom e hetevitss mi ari, hot es tali .
Translation: S/he tells his/her ass: don't follow me, you stink.
به پشتش می گوید از پشتم نیا بو می دهی
( اشاره به شخصی که خودش را بلالتر از دیگران حس می کند)
Հյուրը Աստծունն է:
Transliteration: Hyoor@ Astsoonn e.
Translation: A guest belongs to God.
مهمان مال خداست
( مهمان حبیب خداست)
Ձուագողը ձիագող կը դառնայ:
Transliteration: Dzooagogh@ dziagogh k@ darna.
Translation: An egg-thief will become a horse-thief.
تخم مرغ دزد اسب دزد می گردد
( تخم مرغ دزد آخر شتر دزد می گردد)
Ճակատագրից չես փախչի:
Transliteration: Tjakatagritz ches pakhchi.
Translation: You cannot escape from destiny.
از سرنوشت نمی توانی فرار کنی
Ճիշտ կարծես փղի քթիցա ընկել:
Transliteration: Tjisht kartzes pghi ktitsa @nkel.
Translation: As if s/he has fallen from an elephant's nose.
انگار که از دماغ فیل افتاده است
Ճտերն աշնանն են հաշվում:
Transliteration: Tjtern ashnann en hashvum.
Translation: Chicks ought to be counted in the fall.
جوجه ها را در پائیز می شمارند
( جوجه را آخر پائیز می شمارند)
Ճշտասողի գլխարկը ծակ է:
Transliteration: Tjstasoghi glkhark@ tzak e.
Translation: There is a hole in the truth-teller's hat.
کلاه راست گو سوراخ است
( اشاره به شخصی که حقیقت را می گوید اما آن را جدی نمی گیرند)
Մեկ նալինա խփում՝ մեկ մեխին:
Transliteration: Mek nalina khpoom, mek mekhin.
Translation: S/he once hits the horseshoe, and once hits the nail.
یکی به نعل می زند یکی به میخ
Մէկ գիժ քար գցեց հորը, քառասուն խելօք չկարողացան հանել:
Transliteration: Mek gizh qar gtsets hor@, qarasoon kheloq chkaroghatsan hanel.
Translation: One idiot threw a stone in the well, forty wise people could not get it out.
یک دیوانه سنگی در چاه انداخت که چهل عاقل هم نتوانستند آن را درآوردند
(یک دیوانه سنگی در چاه انداخت که صد نفر عاقل هم نتوانستند آن را درآوردند)
• Մէկ ծաղիկով գարուն չի գայ:
o Transliteration: Mek tzaghikov garoon chi ga.
o Translation: Spring will not come with one flower.
با یک گل بهار نمی آید
( با یک گل بهار نمی شود)
• Մէկ ձեռքը ծափ չի տայ:
o Transliteration: Mek dzerq@ tzap chi ta.
o Translation: One hand will not clap.
یک دست ، کف نمی زند
( یک دست صدا نادرد)
Մինչև հաստը բարակի, բարակը կկտրվի:
Transliteration: Minchev hast@ baraki, barak@ kktrvi.
Translation: By the time the thick gets thin, the thin will tear.
تا ضخیم ، باریک شود ، باریک بریده می شود
Մի վախենա վարար գետից, վախեցիր մարմանդ գետից:
Transliteration: Mi vakhena varar getits, vakhetsir marmand getits.
Translation: Don't be afraid of the turbulent river, be afraid of the moderate river.
English equivalent: Barking dog does not bite
از رودخانهء سرکش مترس بلکه از رود آرام بترس
( نترس از آن کس که های و هوی دارد بترس از آن که سر به تو دارد)
Միութիւնը՝ ոյժ է:
Transliteration: Miootyoon@ oozh e.
Translation: Unity is power.
اتحاد ، قدرت است
Միսը ձեզի, ոսկորը ինծի:
Transliteration: Missuh tsezi, vosgoruh indzi.
Translation: The meat is yours, the bones are mine.
گوشت از آن شما استخوانش از آن من
Մուկը ըսկի ինքը ծակը չի մտնում, հլը ցախավելն էլ կապել ա վոռից:
Transliteration: Mook@ @ski inq@ tzak@ chi mtnum, hl@ tzakhaveln el kapel a voritz.
Translation: Even though there is barely room enough for the mouse, it is trying to enter the hole with a besom tied to its ass.
موش تو سوراخ نمی رفت جارو به دمش می بست
Նույնիսկ էփած հավի ծիծաղն է գալիս:
Transliteration: Nooynisk epatz havi tzitzaghn e galis.
Translation: Even a cooked hen would laugh.
حتی مرغ پخته هم خنده اش می گیرد
( وقتی شخصی سخنی یا کاری مسخره و مضحک و غیرمنطقی انجام می دهد)
Նւիրւած ձիու ատամները չեն հաշւի:
Transliteration: Nvirvatz dzioo atamner@ chen hashvi.
Translation: Don't count the teeth of a gift horse.
دندانهای اسب پیش کشی را نمی شمارند
Շան անունը տուր ու փետը վերցրու:
Transliteration: Shan anoon@ toor oo pet@ vertsroo.
Translation: Speak of the dog and pick up the stick.
اسم سگش را ببر و چوب را بردار
( کنایه از وقتی است که در بارهء شخصی صحبت می کنند و در همان زمان آن شخص فرا می رسد)
Շինողը միջից հանեց:
Transliteration: Shinogh@ michits hanets.
Translation: S/he brought its maker out of it.
سازنده را از آن بیرون آورد
( اشاره به شخص بسیار کنجکاو و فضول)
Շունը՝ շան միս չի ուտի:
Transliteration: Shoon@ shan mis chi ooti.
Translation: Dog won't eat dog's meat.
سگ ، گوشت سگ را نمی خورد
( افراد شرور ، گوشت همدیگر را نمی خورند)
Ոչ իմ հալը, ոչ քո հարսանիք գալը:
Transliteration: Voch im hal@, voch qo harsaniq gal@.
Translation: Neither my situation, nor you coming to a wedding.
نه حال من ، نه آمدن تو به عروسی
) یعنی حوصلهء آنچه را می گویی یا انجام می دهی ندارم می توان گفت معادل یکی می مرد از درد بی پناهی یکی می گفت خانم زردک می خواهی؟)
Որտեղ հաց, այնտեղ կաց: / Ուր հաց, հոն կաց:
Transliteration: Vortegh hats, ayntegh kats. / Oor hats, hon gats
Translation: Wherever there's bread, stay there.
هر کجا نان هست آنجا بمان
( کار را برای پول و غذا انجام بده)
Որտեղ պանիր, այնտեղ բանիր:
Transliteration: Vortegh panir, ayntegh banir.
Translation: Wherever there's cheese, work there.
هر کجا پنیر هست آن جا کار بکن
Ով աշխատի՝ նա կուտի:
Transliteration: Ov ashkhati, na kooti.
Translation: Whoever works, s/he will eat.
هر کس کار بکند خواهد خورد
Ով ալարի՝ ոչ դալարի:
Transliteration: Ov alari voch dalari.
Translation: Whoever becomes lazy, s/he won't become green.
هر کس تنبلی کند خرم نخواهد بود
Ուշ լինի, (ա)նուշ լինի:
Transliteration: Oosh lini, (a)noosh lini.
Translation: Let it be late, let it be good. Equivalent to: Better late than never.
بگذار دیر باشد و شیرین باشد
( کنایه از هنگامی است که مدت زمان انجام کاری طولانی می شود ولی نتیجهء آن بهتر در می آید)
Ուս ուսի որ տանք, սարեր շուռ կտանք:
Transliteration: Oos oosi vor tanq, sarer shoor ktanq.
Translation: Once we give shoulder to shoulder, we can turn mountains.
دوش به دوش هم که بدهیم کوهها را به زیر خواهیم افکند
Ուտեմ, տիտեմ [նստեմ], մթնի՝ քնեմ:
Transliteration: Ootem, titem [nstem], mtni qnem.
Translation: Let me eat, let me sit, when it gets dark let me sleep
بگذار بخورم و بنشینم ، وقتی تاریک شد بگذار بخوابم
( اشاره به نهایت تنبلی و یا تنبل نرو به سایه سایه خودش می آیه)
Չկայ չարիք՝ առանց բարիք:
Transliteration: Chka chariq, arants bariq.
Translation: There is no evil without goodness
هیچ شری بی خیر نیست
Պատերազմ չկայ երբ որ մարդիկ՝ շիտակ մարդ են:
Transliteration: Paterazm chka yerp vor martik shitak mart en.
Translation: There is no reason for war that reasonable men cannot resolve.
وقتی مردم ، راست باشند دیگر نزاعی نخواهد بود
Ջուրը գնում է, ավազը մնում է. Մարդը մէռնում է, հիշատակը մնում է:
Transliteration: Joor@ gnoom e, avaz@ mnoom e; Mart@ mernoom e, hishatak@ mnoom e.
Translation: The water goes, the sand remains; The person dies, the memory remains.
آب می رود و شن و ماسه می ماند و انسان می رود و خاطره اش می ماند
Ջուրը ճամբան կը ճարի:
Transliteration: Joor@ tjampan k@ tjari.
Translation: The water will find its way.
آب ، راه خودش را پیدا می کند
Սատկած հավի վրա էլ որ ոտք դնես կճռռա:
Transliteration: Satkatz havi vra el vor vortq dnes ktjrra.
Translation: If you step on a dead hen, it'll also squeak.
روی مرغ مرده هم که پا بگذاری فریاد می کشد
Սարը սարին չի հասնի, մարդը մարդուն՝ կը հասնի:
Transliteration: Sar@ sarin chi hasni, mart@ martoon k@ hasni.
Translation: A mountain won't get to a mountain, but a human will get to a human.
کوه به کوه نمی رسد ولی آدم به آدم می رسد
Սուտի ոտքերը կարճ են:
Transliteration: Sooti votqer@ kartj en.
Translation: The feet of a lie are short.
پاهای دروغ کوتاهند
( دروغ ، دوام زیادی ندارد)
Փափուկ լեզւով նոյնիսկ օձը բնից դուրս կը քաշես:
Transliteration: Papook lezvov noonisk odz@ bnits doors k@ qashes.
Translation: With a soft tongue(speech) you can even pull a snake out of its nest.
با زبان نرم حتی مار را از لانه اش بیرون خواهی کشید
( زبان خوش ، مار را از لانه اش بیرون می کشد)
Փետը վերցնես՝ գող շունը կիմանա:
Transliteration: Pet@ vertsnes, gogh shoon@ kimana.
Translation: When you pick up the stick, the robber dog knows.
اگر چوب را برداری آن سگ دزد خواهد فهمید
( افراد شرور و گناهکار همیشه محتاط بوده و حواسشان جمع است)
Փողը հաշիվ ա սիրում:
Transliteration: Pogh@ hashiv a sirum.
Translation: Money likes a count.
پول ، حساب دوست دارد
( حساب حساب است کاکا برادر)
Քեզանից Պողոս Պետրոս դուրս չի գայ:
Transliteration: Kezanitz Poghos Petros doors chi ga.
Translation: Neither Poghos nor Petros will become of you.
از تو پوقوس و بدروس در نمی آید
) یعنی آن شخص ، کسی یا چیزی نخواهد شد)
ՔեՖ անողին՝ քեֆ չի պակսիլ:
Transliteration: Kef anoghin kef chi paksil.
Translation: Joy won't lessen for the joyful (or the partier).
خوشی و شادی خوش گذران کم نخواهد شد
منبع
en.wikiquote.org/wiki/Armenian_proverbs
من گارگین فتائی از ارامنهء ایران هستم .