ارامنهء ترکیه
ارامنهء ترکیه
ترجمه از گارگین فتائی
غروب دریاچه وان
می توان گفت که در میان کشورهایی که در آنها ارامنهء جهان زندگی می کنند ارامنهء ترکیه دارای حساس ترین و مهمترین وضعیت می باشند . این ارامنه که قربانی قتل عام و نسل کشی سال 1915 دولت عثمانی و سیاست های پانترکیستی آتاترک قرار گرفته و ناگزیر به ترک اجباری زادگاه آبا و اجدادی خود یعنی ارمنستان غربی شده و یا همچون سایر اقوام غیر ترک در ترکیه نظیر کردها ، یونانیها ، آشوریها و بلغارها همواره مورد تبعیض و آزار قومیتی قرار گرفته اند و تنها سیاستهای اخیر ترکیه در سعی در ورود به اتحادیه اروپا بوده که باعث شده تا این اقوام از آزادیهایی هر چند محدود در این کشور برخوردار گردند
در زیر ترجمه ای از وضعیت ارامنهء ترکیه ارائه می گردد .
ارامنه ترکیه که به معنای پولساهایر Պոլսահայեր معادل با ارامنه استانبول هم می باشند جمعیتی از 40000 تا 70000 نفر تخمین زده می شوند ( این آمار ، ارامنهء حمشین را در بر نمی گیرد) و اکثراً در اطراف استانبول متمرکزند . ارامنه از روزنامه ها و مدارس خود حمایت می کنند . اکثر ارامنه معتقد به کلیسای حواری ارمنی هستند و تعداد کمتری از آنها نیز پیرو دو کلیسای کاتولیک و پروتستان می باشند .
تاریخ
ارامنه ای که امروزه در ترکیه زندگی می کنند بازماندگان جامعهء بزرگ تری هستند که به مدت صدها سال و بیشتر قبل از تاسیس امپراطوری عثمانی وجود داشت . تعداد شهروندان ارمنی امپراطوری عثمانی قبل از دههء جنگ جهانی اول بین دو تا دو و نیم میلیون نفر تخمین زده می شود . در طی دوران امپراطوری عثمانی ارامنه درست همانند یونانیان و یهودیاان در کسب و کار و تجارت فعال بودند .
وقتی که کنستانتینوپل ، قسمتی از امپراطوری عثمانی شد از سوی سلطان، ارامنه ارتودکس مورد حمایت قرار گرفتند به گونه ای که آنها توانستند کلیساهای خود را در سرزمین امپراطوری بسازند . تعدادی از کلیساهای ارمنی در آناطولی و استانبول در 1453 یا بعد از بازتاب تحمل گروههای قومی و مذهبی گوناگون تحت کنترل عثمانی در طی آن دوره ساخته شده اند .
با شروع قرن نوزدهم نااستواری سیاسی , اوضاع وخیم اقتصادی و تنشهای مداوم قومی باعث مهاجرت حدود صد هزار ارمنی به اروپا، آمریکا و خاورمیانه شد . این خروج گسترده ، دیاسپورای مدرن ارمنی را در سراسر جهان بر اساس جمعیت اصلی ارامنهء عثمانی مهاجر به تعداد وسیع را ایجاد کرد علاوه بر این مهاجرت هایی نیز از قفقاز صورت می گرفت که عمدتاً به مقصد روسیه بود .
تعدادی از ارامنه بین سالهای 1894 تا 1897 در طی کشتار های سلطان عبدالحمید در سالهای 1894 و 1895 و 1896 کشته شدند . کشتارهای بیشتری در 1909 اتفاق افتاد که به کشتار آدانا نیز معروف است که در طی آن بین بیست تا سی هزار ارمنی کشته شدند . نسل کشی ارامنه در سالهای 1915 و 1916 تا 1918 اتفاق افتاد که در طی آن دولت عثمانی وقت دستور تبعید و اخراج و کشتار بیش از یک و نیم و تا دو میلیون ارمنی را به بهانهء ملاحظات سیاسی و امنیتی صادر نمود . این کشتارها اکثریت بزرگی از ارامنه یعنی چیزی بین هفتاد تا هشتاد درصد کل جمعیت ارامنه ساکن در امپراطوری عثمانی را در زمان جنگ جهانی اول در بر می گرفت . تعدادی از آنها مستقیماً بر اثر کشتارهای عثمانی مردند و تعدادی دیگر بر اثر اخراج و تبعید وسیع و انتقال اجباری جمعیت و بیشتر از طریق حملات نظامیون کرد جان سپردند .
چنانکه ارامنه باقی مانده در قسمتهای شرقی کشور بین سالهای 1917 تا 1918 به قفقاز پناه جسته و سرانجام در نواحی کنترل شده از سوی جمهوری دموکراتیک تازه تاسیس ارامنستان ساکن شده و هرگز به خانه های اصلی خود در شرق ترکیه برنگشتند ( که ساکنین شش ولایت به نامهای ارزروم , وان بیتلیس دیاربکر خارپوت و سیواس بودند )
تعدادی از ارامنه که حدود سیصد هزار نفر بودند بر طبق برخی برآوردها از سوی ترکها و کردها مورد پذیرش قرار گرفته و یا جمعیت مسلمانان در طی پروسهء کردی کردن یا ترکی کردن ازدواج نمودند تا با وقایع شوم کمتری مواجه گردند .
اکثر بازماندگان ارمنی که به سوریه مدرن و در کل خاورمیانه آمدند و برخی که موقتاً به خانه هایشان در ترکیه در پایان جنگ جهانی اول بویژه در طی قیمومیت فرانسه بازگشتند در نتیجه اجازه ای بود که به کنترل جنوب شرقی ترکیه در طی موافقت نامهء سایکس پیکو the Sykes–Picot Agreement به فرانسه داده شده بود . جمعیت ارمنی از موج جدید کشتارها در طی دوران 1920 تا 1923 در طی جنگ استقلال ترکیه رنج کشید که شامل ارامنه باقی مانده در شرق و جنوب کشور به علاوه یونانیها در منطقه دریای سیاه می شدند . اخراج گستردهء جمعیت ارامنهء باقی مانده در ترکیه بویژه بعد از بازپس گیری منطقه از دست نیروهای فرانسوی ادامه یافت و ارامنهَء اندکی که باقی ماندند دست به فرار زدند .
تا پایان سال 1920 تنها مشتی ارمنی در کشور باقی مانده بود که در سراسر کشور پراکنده بودند و تنها جمعیت قابل دوام آنها در استانبول و اطراف آن باقی مانده بود .
جمعیت نگاری
جمعیت کنونی ارمنی در ترکیه بین چهل تا هفتاد هزار نفر تخمین زده می شود که عمدتاً در شهر استانبول و اطراف آن زندگی می کنند حتی همین تعداد اندک جمعیت ارمنی فعال در ترکیه نیز به خاطر مهاجرت های بیشتر به اروپا ، آمریکا و استرالیا کاهش یافته اند .
این جمعیت به عنوان یک گروه مجزا در نظام ترکی شناخته می شود و دارای نهادهای آموزشی ، فرهنگی ، مذهبی و اجتماعی خود و مطبوعات مجزای خود است . جمعیت ارامنه ترکیه برای حفظ نهادهای خود و باز بودن مدارس و بقاء مطبوعاتشان تلاشهای بسیار سختی بر اثر کاهش تقاضای ناشی از مهاجرتها و قربانیهای اقتصادی قابل ملاحظه به عمل آوردند .
جامعهء ارمنی ترکیه عمدتاً به ارامنه ارتودکس حواری متعلق به کلیسای حواری ارمنی با اقلیت کوچکی از پیروان کلیسای کاتولیک ارمنی و کلیسای پروتستان انجیلی تقسیم می شوند .
کنستانتینوپل ( استانبول)
تعداد ارامنه در کنستانتینوپل از هزار خانوار و مجموعاً بین پنج تا شش هزار نفر هم در شهر و هم در غلاتیه که حومهء سابق ایتالیایی در عرض شاخ طلایی بوده تجاوز نکرده است . این ارقام مبتنی بر آمار سال 1478 از مغازه ها در کنستانتینوپل و غلاتیه است که از سوی قاضی کدی the judge (qadi) و زعیم za’im رئیس پلیس شهر به عمل آمده است . پنج شش هزار ارمنی ، تعداد زیادی با توجه به جمعیت آنها که صد هزار تا صد و بیست هزار تخمین زده می شد رقم زیادی نیست و کمی بیش از پنج درصد را شامل می شود . این در حقیقت کوچک ترین میزان از گروه فهرست بندی شده به این ترتیب بود 57000 مسلمان ( شامل 9500 خانوار) 22500 یونانی ( 3750 خانوار) و 9900 یهودی ( 1650 خانوار)
بر طبق آمار سال 1844 کنستانتینوپل دارای 891000 نفر جمعیت بوده که ترکیب آنها چنین بوده است 475000 مسلمان 222000 ارمنی 132000 یونانی و 25000 خارجی . بر طبق آمار رسمی سال 1885 جمعیت پایتخت امپراطوری 873565 نفر بوده اما تنها 384910 نفر از آنها ترکان عثمانی ( یا مسلمان) بودند 156861 نفر ارمنی 152741 نفر یونانی 44361 نفر بلغاری و 129243 نفر خارجی بودند .
در حال حاضر جامعهء ارمنی در استانبول دارای 30 مدرسه ، 17 سازمان اجتماعی و فرهنگی ، سه روزنامه به نامهای آگوس Agos ژامانک Jamanak و مارمارا Marmara دو باشگاه ورزشی به نامهای سیسیلپور Şişlispor و تاکسیمپر Taksimspor و تعدادی تاسیسات بهداشتی و نیز بنیادهای گوناگون مذهبی هستند که از این فعالیت ها حمایت می کنند .
ترکان ارمنی مسیحی نهان
Crypto-Christian Armenian Turks
ولیکن عده ای می گویند که تعداد بالفعل افراد جاری ساکن در ترکیه که دارای اصلیت قومی ارمنی هستند بیشتر از تعداد رسمی ارائه شده ( 70000 – 40000نفر ) هستند که این افراد داخل در اقلیت مسیحی تعریف می شوند .
در طی نسل کشی ارامنه تعدادی از کودکان یتیم ارمنی از سوی خانواده های مسلمان محلی به فرزند خواندگی پذیرفته شدند که برخی اوقات نام آنها را تغییر داده و آنها را به دین اسلام درآوردند . یک منبع رقم 300000 نفر را ذکر می کند اما تحلیل دیگری این رقم را بیش از حد بزرگ ذکر می کند و تمایل به رقم 63000 نفر دارد رقمی که بر طبق گزارش وزارت خارجه ایالات متحده از سوی پاتریارک ارمنی قسطنطنیه در سال 1921 ذکر شده است .
هنگامی که کارگران و ارامنهء باقی مانده شروع به جستجو و ادعای برگرداندن این کودکان یتیم را بعد از جنگ جهانی دوم نمودند تنها درصد کوچکی از آنها پیدا شدند و به خانواده هایشان پیوستند در حالی که بقیه به زندگی خود به عنوان مسلمان ادامه دادند . علاوه بر این تعدادی از خانواده های ارمنی نیز به منظور فرار از نسل کشی مسلمان شده اند .
به همین خاطر تعداد نامعلومی از افراد با اصلیت ارمنی در ترکیه وجود دارند که امروزه از تبار خود آگاه نبوده و چیزی حدود 300000 نفر هستند که ارامنهء نهانی هستند که مسیحیان کریپتو یا پنهان نامیده می شوند . رقم 300000 نفر ممکن است متعلق به سال 1915 باشد اما چندین نسل از آن ماجرا گذشته است و بنابراین این ارقام می بایست بسیار بیش از این بویژه بر اثر ازدواجهای مختلط باشد . به علت تصاعد طبیعی جمعیت ، تعیین رقم دقیق تعداد ارامنه در ترکیه به شدت مورد نزاع و بحث می باشد . اما برخی برآوردهای محافظه کارانه نشان می دهند که تعداد آنها در اواخر قرن بیستم از مرز یک میلیون نفر گذشته است .
عده ای نیز تبار ارمنی ارامنهء نهان را انکار می کنند به این دلیل که این تبار ممکن است زمانی بر اثر ترکی کردن بر اثر ازدواج با جمعیت ترکی یا کردی تغییر کرده باشد و ارمنی بودن آنها ممکن است مورد تردید قرار گیرد و تعدادی از آنها ممکن است به طور بالفعل در زمان کنونی بیشتر خود را ترک احساس کنند تا ارمنی
بر طبق مقالهء ارائه شده از سوی ارهان بصیرت از دانشگاه آتاترک [1] اظهار داشت که دولت با پاتریارک ارمنی در افزایش مصنوعی جمعیت ارامنه از طریق نشان دادن کودکان ترک یتیم به عنوان کودکان ارمنی توطئه چیده است[2] . در سال 1960 تعدادی از این خانواده ها به مسیحیت برگشته و نامهای خود را نیز تغییر دادند .
بر طبق اظهارات سفارت ارمنستان در کانادا
" نسل کشی آن چنان که ما دیده ایم ارمنستان غربی و مراکز ارمنی بسیاری را در ترکیه نابود ساخت در جنگ جهانی دوم کنستانتینوپل یا استانبول تنها مرکز شهری در ترکیه با حضور ارمنی بود . در 1945 وضع مستبدانهء مالیات بر اموال اقلیت ها تعدادی از مشاغل ارامنه و یونانیها را تضعیف کرد . ده سال بعد انبوه جمعیت ، کسب و کار ارامنه و یونانیها را در استانبول غارت کردند . در حال حاضر حدود 75000 ارمنی در ترکیه وجود دارد که اکثریت آنها در استانبول زندگی می کنند جائی که شرائط با وجود فشار فرهنگی و خصومت های موضعی فعال بوده و تصور آن دور از ذهن نیست . بیست مدرسه ، سه دوجین کلیسا و یک بیمارستان یک هویت ارمنی قوی را نگه می دارند . تعدادی از نشریات ارمنی از قبیل روزنامهء مرمره به انتشار ادامه می دهند . تعدادی از سازمانهای ارمنی عهده دار جمع آوری اعانات و ضامن فعالیت های فرهنگی هستند . پاتریارک ارمنی به مراسم رسمی دولتی ترکیه دعوت می شود مشکلات عمده شامل فقدان یک مدرسهء دینی ، موسسات آموزش عالی ارمنی و یکسانی زبانی است " .
هراند دینک روزنامه نگار می گفت " جمعیت جاری پنجاه هزار نفری نصف آن چیزی است که هشت سال پیش در نتیجهء تلاش عمدی سازماندهی شده از سوی حاکمیت حزب واحد جهت کاستن از تعداد اقلیتها می باشد "
Vakıflı Köyü, Samandağ, یک روستای ارمنی نشین در ترکیه
این روستا که به ارمنی Վաքիֆ — Vakif نامیده می شود تنها روستای ارمنی باقی مانده در ترکیه است که واقع در سراشیبی موسی داغ در در بخش سامانداگ Samandağ از استان هاتای Hatay می باشد . این روستا مشرف بر دریای مدیترانه بوده و از مرز سوریه قابل رویت است . این روستا منزلگاه جمعیتی حدود 130 ارمنی ترکیه است .
اصلیت ارامهء حمشین
Hemshins of Armenian origin
حمشین ها تعدادی از گروههای گوناگون از مردمی هستند که در تاریخ گذشته یا حال به ناحیهء حمشین مربوط می شوند که در منطقه دریای سیاه در شرق ترکیه واقع است .
آنها به عنوان حمشینلی ، حمشینیها ، حمشنتسی ( به ارمنی حامشنی Համշենի) نامیده شده و یا خود را به این اسم می نامند که در زبان مربوطه به معنای مقیمی حمشین می باشد .
این ناحیه در قرن پانزدهم به امپراطوری عثمانی ملحق شده و در طی این دوره مرحله ای از مهاجرت ها و اسلامی کردن در آنجا صورت گرفت . جزئیات و اوضاع و احوال توام با این مراحل مهاجرت و اسلامی کردن در طی دوران امپراطوری عثمانی به روشتی معلوم و مستند نشده است .
ولیکن اکثر منابع با این امر موافقند که قبل از دوره امپراطوری عثمانی ، اکثریت عمدهء ساکنین حمشین در اصل از لحاظ قومیتی ارامنه و اعضاء کلیسای حواری ارمنی و از مسیحیان قدیمی بوده اند . آنها همچنین امروزه مقدار زیادی از عناصر قومیت ارمنی در سنتها و زبان محلیشان را نگه داشته اند .
در نتیجهء این پیشرفتها ، جوامع متمایزی با همان تیره و نام نیز در نزدیکی ترکیه در هوپا Hopa ی قفقاز ظاهر شده اند این سه جامعه تغریباً از وجود همدیگر نا آگاهند .
در داخل ترکیه حمشینهای ساکن آنجا ( که گاهاگهی در نشریات به عنوان حمشینهای غربی انگاشته می شوند ) مسلمانان سنی ترک زبان هستند که عمدتاً در مناطق ilçe) of Çamlihemşin and Hemşin از استان ریزه Rize ترکیه زندگی می کنند .
همچنین در ترکیه حمشینهای هوپا Hopa ( که گهگاهی به عنوان حمشینهای شرقی در نشریات انگاشته می شوند ) مسلمانان سنی بوده و عمدتاً در نواحی هوپا و بورسکا Borçka در استان آرتوین Artvin ترکیه زندگی می کنند . علاوه بر این آنها به نوعی دیالوگ از ارمنی غربی که در ترکی حمشینی نامیده می شود نیز تکلم می نمایند
علاوه بر این در خارج از جمهوری ترکیه حمشینهایی ( که گاهگاهی در نشریات به عنوان حمشین های شمالی خوانده می شوند ) مسیحیانی هستند که در آبخازیا و کراسنودار کرای Krasnodar Krai روسیه زندگی می کنند . و به خوبی به زبان حمشینی صحبت می کنند . تعدادی از حمشینهای مسلمان نیز در گرجستان و کراسنودار روسیه زندگی می کنند و برخی از عناصر حمشینی نیز در میان ترکان مسقتی Meskhetian Turks وجود دارد .
سیاست
ارامنه در جنبشهای ملی ترکیه
احزاب سیاسی سنتی ارمنی در زندگی سیاسی ارامنه ترکیه حداقل از 1890 تا 1915 بسیار فعال بوده اند و این شامل فدراسیون انقلابی ارمنی ( داشناکسیون)[3] حزب سوسیال دموکراتیک هنچاک [4] حزب آرمناکان [5] حزب لیبرال دموکراتیک ارمنی ( رامگاوار) [6] بودند . اما فعالیت این احزاب بعد از 1915 محدود شد و این وضع از آن زمان تا کنون چنین بوده است و آنها هیچ گونه نقش قانونی در سیاست های ارمنی ترکیه نداشته اند با وجود این در دیاسپورای ارمنی بسیار فعال مانده اند .
ولیکن اعضاء سیاسی متعلق به این احزاب و برخی اعضاء برجستهء فدراسیون انقلابی ارمنی ، اقدام به ترور رهبران سیاسی ترکی کرده اند که نقش فعالی در برنامه ریزی و دستور صدور قتل عام ارامنه داشته و از سوی دادگاههای نظامی ترکی سالهای 1919 تا 1920 محاکمه شده اند داشته اند . این عملیات که به عنوان عملیات نمسیس Operation Nemesis شناخته شد برای تعقیب چنین رهبرانی در سطح جهان ادامه یافت و حد اقل هفت نفر از این رهبران کشته شدند که شامل افراد زیرند
طلعت پاشا ( کشته شده در 15 مارچ 1921 در برلین )
Talât Pasha (assassinated on March 15 1921 in Berlin)
انور پاشا ( کشته شده در 14 آگوست 1922 در تاجیکستان )
Enver Pasha (killed on August 14, 1922 in Tajikistan)
بهبود خان جوانشیر ( کشته شده در 18 جولای 1921 در استانبول)
Behbud Khan Javanshir (assassinated on July 18, 1921, in Constantinople)
سعید حلیم پاشا ( کشته شده در 5 دسامبر 1921 در رم )
Said Halim Pasha (assassinated on December 5, 1921, in Rome)
بهاتین شکیر( کشته شده در 17 آوریل 1922 در برلین)
Bahattin Şakir (assassinated on April 17, 1922 in Berlin)
جمال عظمی ( کشته شده در 17 آوریل 1922 در برلین)
Jemal Azmi (assassinated on April 17 1922 in Berlin)
جمال پاشا ( کشته شده در 25 جولای 1922 در تفلیس)
and Jemal Pasha (assassinated on July 25, 1922 in Tbilis
در تفاوت آشکار با سایر مراکز دیاسپورای ارمنی که به نحو بارزی سیاسی شده اند و در حالی که احزاب سیاسی دیاسپورا نظیر داشناکها هنچاکها و رامگاوارها نقش مهمی را در تعدادی از جنبه های زندگی اجتماعی و سیاسی ارامنه ایفا نموده و مسائل مربوط به ارامنه و ملی گرایی ارمنی را پی گیری می کنند ارامنه ترکیه به دلائل بسیار آشکار سیاسی و تاریخی عموماً حداقل از لحاظ سیاسی در تبعیت از احزاب سیاسی ارمنی به دور مانده اند چنانکه این احزاب در ترکیه به عنوان احزاب منع شدهء دوفاکتو باقی مانده اند . بنابراین در برخی اوقات از لحاظ سیاسی نیز رهبر مذهبی ارامنه ترکیه و مطبوعات ارمنی ترکیه در دید دیاسپورای ارمنی نه تنها به دوری جستن از دیدگاهها و تدابیر سیاسی احزاب ارمنی شناخته شده اند بلکه با دیدگاه بسیار انتقادی و وضعیت ستیزگرانه ای نسبت به دیدگاه این احزاب از مساله ارمنی باقی مانده اند چنانکه این امر ممکن است به وضعیت ارامنه ترکیه و ترس از امکان تعقیبات در زمان حال و آینده جامعه ارمنی ترکیه مرتبط باشد . این وضعیت منحصر به فردی است که نظیر آن در دیاسپورای ارمنی یافت نمی شود .
برخی حتی خاطرنشان می سازند که در اوئائل دههء 1920 تعدادی ارمنی در جنبش مصطفی کمال آتاترک وجود داشته که حتی به صورت فعال وی را در جنبش ملی ترکیش یاری رسانده و از ایدئولوژی کمالیست و این جنبش سکولار حمایت کردند . ارامنه می پنداشتند که در این سکولاریزم اظهار شده از سوی آتاترک راهی برای بقاء باقی ماندهء ارامنه در ترکیه وجود خواهد داشت . آنها حتی از سوی وی به درخواست دادرسی عده ای از رهبران رژیم قبلی به اتهام ارتکاب جنایات بر علیه اقلیتها در ترکیه در طی جنگ جهانی اول و از جمله بر علیه ارامنه تشویق شدند .
ارامنه ترکیه همچنین از سوی ارتش سری ارامنه برای آزادی ارمنستان (آسالا)[7] ، کوماندوهای عدالت برای قتل عام ارامنه [8] ارتش انقلابی ارمنی [9]و سایر سازمانهای پارتیزانی که نقش فعالی در هدف گیری دیپلماتهای ترکی و منافع آنها در سراسر جهان در طی یک سری عملیات ضد ترکشان بین سالهای 1970 تا 1980 داشته اند مورد انتقاد شدید قرار گرفته اند . ترس ارامنه ترکیه با این حقیقت که در برخی اوقات موسسات ارمنی – ترکی و حتی مراکز دینی، آماج تهدیدات و حتی بمباران فعال به تلافی عملیات این سازمانها قرار گیرند توجیه پذیر بود .
آرتین پنیک Artin Penik از اهالی ارمنی ترکیه در 1982 در هفتم آگوست 1982 از طریق حمله اعتراض آمیز به هواپیمای بین المللی اسنبوگای آنکارا از سوی ارتش سری ارامنه برای آزادی ارمنستان دست به عملیات انتحاری زد . پنیک پنج روز بعد درگذشت . او خودش را در تاپیزون پلازا در میدان اصلی استانبول ترکیه به آتش انداخت اما وضعیت او عمدتاً از سوی رسانه های گروهی ترکیه به عنوان اعتراض اکثر ارامنه ترکیه بر علیه چنین حملاتی تلقی می شد . در این عملیات هیچ شخصی کشته نشده و هیچ کدام از هفتاد سرنشین هواپیما نیز آسیب ندیدند .
یکی دیگر از نقاط آشفته برای جامعهء ارمنی ترکیه محاکمهء عمومی بود که به طور وسیع منتشر شد از تفنگدار ارمنی و یکی از مباشرین عملیات 25 سال پیش به نام لوون اکمجیان Levon Ekmekjian که مقصر شناخته شده و سرانجام در 30 ژانویه 1983 در زندان غیرنظامی آنکارا به دار آویخته شد . او در سپتامبر 1982 بعد از این اعتراف که او در حملات هوایی با سایر تفنگداران آسالا دست داشته به مرگ محکوم شد .
کمیسیون آشتی بین ارامنه و ترکیه[10] در جولای 2001 برپا شد و این برنامه ای از سوی تعدادی از روشنفکران و متخصصین سیاسی ارمنی و ترک در جهت بحث در خصوص جنبه های گوناگونی از روابط بین ارامنه و ترکها و ارائهء مجموعه ای از توصیه ها به دولتین ارمنستان و ترکیه برای نشان دادن چگونگی کشمکش و تنش بین دو کشور بود .
هزاران نفر از روشنفکران ترک به طور عمومی برای جنگ جهانی اول و کشتار دسته جمعی و نفی بلد ارامنه در امپراطوری عثمانی عذرخواهی نمودند . این عذرخواهی بی سابقه از سوی گروهی دویست نفره از آکادمیسین ها ، روزنامه نگاران ، نویسندگان و هنرمندان ترک به همراه شرح ترکی رسمی آنچه که عده ای از مورخان آن را به عنوان اولین قتل عام قرن بیستم تلقی نمودند آغاز گشت . تظلم خواهی آنها چنین ارائه شده بود " من عذر می خواهم " که در این وب سایت قرار داده شده بود
http://www.ozurdiliyoruz.com/.
به علت مسابقات مربوط به ورود به جام جهانی میان تیم ملی فوتبال دو دولت ترکیه و ارمنستان در ایروان پایتخت ارمنستان و متعاقب آن دعوت از سوی سرژ سرکیسیان رئیس جمهور ارمنستان برای حضور در این مسابقه در ششم سبتامبر 2008 رئیس جمهور ترکیه عبدالله گول در ملاقات از ارمنستان گفت " وعده های امید برای آینده برای دو کشور " متعاقباً رئیس جمهور ارممنستان نیز در بازی دو تیم در ترکیه از ترکیه دیدارنمود
سیاستهای محلی
ارامنه در ترکیه در سیاستهای این کشور فعال بوده اند .یکی از ارامنه ترکیه به نام سارکیس آقپاریک چرکزیان Sarkis ”Aghparik” Cherkezian و دیگری به اسم آرام پهلوانیان Aram Pehlivanyan ) احمد سیدان ) نقش اساسی و موثر در تاسیس حزب کمونیست ترکیه ایفا نموده اند . ارامنه در تعداد دیگری از احزاب سیاسی ترکیه نیز فعال بوده اند ولی هیچ ارمنی از سال 1960 به عنوان عضو مجلس ملی ترکیه انتخاب نشده است .
هراند دینک روزنامه نگار ، نویسنده و فعال سیاسی ارمنی ترکیه و مدیر مسئول نشریه آگوس Agos خود وضعیت چهرهء دائمی عقائد و اوضاع جامعهء ارامنه در ترکیه را نه تنها از سوی ارامنه ترکیه بلکه برای ارامنه کل جهان حمل و استنشاق نمود . روزنامه او آگوس ، نقش مهمی را در ارائه شکایات تاریخی ارامنه از طریق انتشار مقالات و دیدگاههایی به زبان ترکی در نزد افکار عمومی ترکیه داشته است .
هراند دینک از سوی طرفداران آشتی بین ارمنستان و ترکیه و نیز طرفداران حقوق بشر و اقلیتها در ترکیه به خوبی شناخته شده بود . او اغلب هم از انکار نسل کشی ارمنی و هم از عملکرد دیاسپورا در شناسایی بین المملی این نسل کشی انتقاد می کرد . دینک سه بار به خاطر آنچه که لکه دار کردن حیثیت ترک نام داشت تحت تعقیب قرار گرفت در حالی که از سوی ناسیونالیستهای ترک بارها تهدید به مرگ شد . در تشییه جنازهء وی یک صد هزار نفر از سوگواران در اعتراض به قتل وی راهپیمایی نموده و شعار می دادند " ما همه ارمنی هستیم ما همه هراند دینک هستیم " بعد از این مرگ ، صدای انتقادات از اصل 301 قانون اساسی به نحو چشمگیری افزایش یافت و منجر شد که پیشنهاد لغو آن به مجلس داده شود .
مذهب
پاتریارک نشین ارمنی که در سال 1461 در استانبول تاسیس شد که رئیس دینی جامعهء ارمنی در ترکیه است . این کلیسا نقش بسیار مهم سیاسی را در قبل اعمال کرده است و امروزه این کلیسا هنوز یک اقتدار روحی را که احترام قابل ملاحظه ای در میان کلیساهای ارتودکس برایش به دست آورده اعمال می کند. پاتریارک نشین ترکیه برتری پاتریارک عالی و جاثلیق کل ارامنه در مراکز اصلی روحانی و اداری کلیسای ارامنه ، آستان قدس حوزه اجمیادزین واقارشاباد در جمهوری ارمنستان در موضوعاتی که دارای جنبه جهانی کلیسای ارمنی است را به رسیمیت شناخته و در موضوعات محلی دارای خودمختاری است .
اسقف پاتریارک مسروپ دوم ماتافیان Mesrob II Mutafyan هشتمین پاتریارک ارمنی استانبول تحت اقتدار پاتریارک و جاثلیق نشین کل ارامنه است .
آداب و رسوم و تاریخ مسیحی
کریسمس ارمنی در تاریخی متاخر تر از اکثر مسیحیان جشن گرفته می شود یعنی در ششم ژانویه به جای بیست و پنجم دسامبر و دلیل این امر ، تاریخی است . بر طبق گفتهء ارامنه تا چهار قرن ، جشن میلاد مسیح در ششم ژانویه بود و بیست و پنجم دسامبر یک جشن بت پرستانه بود که در آن روز تولد خورشید جشن گرفته می شد . تعدادی از اعضاء کلیسا هر دو روز را جشن گرفتند و کلیسای رم تاریخ کریسمس را به بیست و پنح دسامبر تغییر داده و ششم ژانویه را به عنوان تاریخ ملاقات سه ستاره شناس از کودکی مسیح تعیین نمود . از آن جائی که کلیسای ارمنی قبلاً خود را از کلیسای رم جدا ساخته بود لذا تاریخ تولد مسیح در کلیسای ارمنی همان ششم ژانویه باقی ماند .
ارامنه ترکیه کریسمس را سورب دزنوند Surp Dzınunt یا تولد مقدس می خوانند و پیشاپیش دارای چهل روز تدارکات هستند که موسوم به هیسناگ Hisnag است هفته های اول و چهارم و هفتم هیسناگ برای اعضاء کلیسا دوره های گیاه خواری بوده و هر شنبه در غروب ، شمعی ارغوانی به همراه خواندن سرودها و نمازها روشن می گردد . یک روز بعد از کریسمس یعنی هفتم ژانویه خانواده ها از خویشان هم دیدن نموده و برای هم دعا می خوانند .
کلیساهای ارمنی در ترکیه
ترکیه دارای صدها کلیسای ارمنی است . اکثر آنها یا در شرف ویرانیند و یا برای مقاصد دیگر به کار می روند . هنوز کلبساهای ارمنی با نام ارمنی مورد استفاده پیروان کلیسای حواری ارمنی فعالند و البته کلیساهای کاتولیک و پروتستان هم فعال می باشند .
کلیساهای حواری ارنتودکس ارمنی در ترکیه
گذشته از کلیسای جامع و اصلی سورب آسدوادزادزینن در کومکاپی استانبول دهها کلیسای ارمنی نیز وجود دارد که تعدادی از آنها به علت فقدان جمعیت یا کشیش ، غیرفعال بوده باشند
کلیساهای واقع در ستانبول
کلیسای ارمنی مسیح پادشاه در Kadıköy
Christ The King Armenian Church (
کلیسای ظهور صلیب مقدس در Kuruçeşme
Church of the Apparition of the Holy Cross
کلیسای ارمنی فزشتگان مقرب در Balat
Holy Archangels Armenian Church
کلیسای ارمنی صلیب مقدس در Kartal
Holy Cross Armenian Church
کلیسای ارمنی صلیب مقدس در Selamsız, Üsküdar
Holy Cross Armenian Church
کلیسای ارمنی خواهران باکرهء هریپسیمه در Büyükdere
Holy Hripsimiants Virgins Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی مادر مقدس در Bakırköy
Holy Mother-of-God Armenian Apostolic Church
کلیسای حواریس ارمنی مادر مقدس در Beşiktaş
Holy Mother-of-God Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی مادر مقدس در Eyüp
Holy Mother-of-God Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی مادر مقدس در Ortaköy
Holy Mother-of-God Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی مادر مقدس در Yeniköy
Holy Mother-of-God Armenian Church
کلیسای ارمنی ولادت مادر مقدس در Bakırköy
Holy Nativity of the Mother-of-God Armenian Church
کلیسای ارمنی رستاخیز در Kumkapı
Holy Resurrection Armenian Church
چاپل ارمنی رستاخیز در Taksim
Holy Resurrection Armenian Chapel
کلیسای ارمنی تثلیث مقدس در Boyacıköy
Holy Three Youths Armenian Church
کلیسای ارمنی تثلیث مقدس در Galatasaray
Holy Trinity Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی نارلیکاپی در Narlıkapı
Narlikapi Armenian Apostolic Church
کلیسای نبوتی ارمنی الیجاه در Eyüp
St. Elijah The Prophet Armenian Church
کلیسای ارمنی یحیایی تعمید دهنده در Üsküdar
St. John the Baptist Armenian Church
کلیسای ارمنی پروتستان انجیلی یوحنای قدیس Gedikpaşa
St. John The Evangelist Armenian Church
کلیسای ارمنی پروتستان انجیلی یوحنای قدیس در Narlıkapı
St. John The Evangelist Armenian Church
کلیسای ارمنی پیشرو یوحنای قدیس در Bağlarbaşı
St. John The Forerunner Armenian Church
کلیسای ارمنی سورپ گوورک در Samatya
St. George (Sourp Kevork) Armenian Church
کلیسای گریگور لوساوریچ در Ghalatya
St. Gregory The Enlightener (Sourp Krikor
کلیسای ارمنی گریگور لوساوریچ در Kuzguncuk
(Sourp Krikor Lousavoritch) Armenian Church
کلیسای ارمنی گریگور لوساوریچ در Karaköy
St. Gregory The Enlightener (Sourp Krikor Lousavoritch) Armenian Church
کلیسای ارمنی گریگور لوساوریچ در Kınalıada
St. Gregory The Enlightener (Sourp Krikor Lousavoritch)
کلیسای ارمنی سورب هاگوپ در Altımermer
St. James Armenian Church
کلیسای ارمنی نیکلاس مقدس در Beykoz
St. Nicholas Armenian Church
کلیسای ارمنی نیکلاس مقدس در Topkapiı
St. Nicholas Armenian Church
کلیسای ارمنی ساندوخت مقدس در Hisar
St. Santoukht Armenian Church
چاپل ارمنی سورب پرگیچ در Yedikule
St. Saviour (Sourp Pergitch) Armenian Chapel
چاپل ارمنی سورب سارکیس در Balıklı
St. Sergius Armenian Chapel
کلیسای ارمنی سورپ استپانوس در Karaköy
St. Stephen Armenian Church
کلیسای ارمنی سورب استپانوس در Yesilköy
St. Stephen Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی سورب تاگاور در Kadekoy
St. Takavor Armenian Apostolic Church
کلیسای ارمنی تادئوس و بارتولومیوس مقدس در Yenikapı
Saints Thaddeus and Barholomew Armenian Church
کلیسای سور یروردیوتیون یا تثلیث مقدس در Pera
St. Trinity (Sourp Yerrortutyoun) Church
کلیسای ارمنی سورب وارتانانتس در Ferikoy
St. Vartanants Armenian Church
کلیسای حواری ارمنی دوازده حواری مقدس در Kandilli
The Twelve Holy Apostles Armenian Church
سایر کلیساها به قرار زیرند
کلیسای ارمنی چهل شهید مقدس سباستیا در Iskenderun, Hatay
Holy Forty Martyrs of Sebastea Armenian Church
کلیسای ارمنی مادر مقدس در Vakıflıköy, Samandag, Hatay
Holy Mother-of-God Armenian Church
کلیسای ارمنی سورب گوورک در Derik, Mardin
St. George (Sourp Kevork) Armenian Church
کلیسای ارمنی گریور لوساوریچ در Kayseri
St. Gregory The Enlightener Armenian Church
کلیسای ارمنی گریگور لوساوریچ در Kırıkhan
St. Gregory The Enligtener Armenian Church
کلیسای ارمنی سورب گیراگوس در Diyarbakır
St. Giragos Armenian Church
کلیسای ارمنی سورب واردانانتس در Ferikoy
St. Vartanants
کلیساهای ارامنه کاتولیک در ترکیه
کلیسای کاتولیک ارمنی مریم مقدس در Beyoğlu, Istanbul
St. Mary Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی یوحنای زرین دهان مقدس در Taksim, Istanbul
St. Jean Chrisostomus Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی سورب قووند در (Kadıkoy, Istanbul
St. Leon Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی باکرهء معصوم در Koca Mustafa Paşa, Istanbul
Armenian Catholic Church of Immaculate Conception
کلیسای کاتولیک ارمنی نجات دهنده در Karaköy, Istanbul
St. Saviour Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی گریگور لوساوریچ در Ortaköy, Istanbul
St. Gregory the Illuminator Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی سورب بوقوس در Büyükdere, Istanbul
St. Paul Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی یحیای تعمید دهنده در Yeniköy, Istanbul
St. John the Baptist Armenian Catholic Church
کلیسای کاتولیک ارمنی صعود در Büyükada, Istanbul
Assumption Armenian Catholic Church
کلیساهای کاتولیکی که همچنان فعال باقی مانده اند به قرار زیرند
کلیسای کاتولیک قلمرو اسقفی در Beyoğlu استانبول واقع در کلیسای کاتولیک ارمنی مریم مقدس
کلیسای کاتولیک ارمنی یوحنای زرین دهان در Taksim استانبول
کلیسای کاتولیک قووند مقدس در Kadikoy استانبول
کلیساهای ارامنه پروتستان در ترکیه
کلیسای پروتستان انجیلی در Pera, Istanbul
Armenian Evangelical Church
کلیسای پروتستان انجیلی در Gedik Paşa, Istanbul
Armenian Evangelical Church
این کلیسا اولین کلیسای پروتستان انجیلی در جهان است
آموزش و پرورش
مدارس یا از کودکسان تا کلاس دوازدهم ، یا از کودکستان تا کلاس هشتم و یا از کلاس نهم تا دوازدهم هستند Ermeni İlköğretim Okulu به معنای مدرسه ابتدایی و راهنمایی ارامنه و Ermeni Lisesi به معنای دبیرستان ارمنی می باشد . مدارس ارمنی ترکیه برنامهء کاملی از دروس ترکی را به همراه موضوعات ارمنی عمدتاً مربوط به زبان و ادبیات و مذهب را به کار می گیرند .
بهداشت
ارامنه ترکیه دارای بیمارستانهایی با سابقهء طولانی نیز می باشند که مهمترینشان عبارتند از
بیمارستان ارمنی سورپ پرگیچ که دارای نشریه رسمی به همین نام"Surp Prgiç" نیز می باشد
Surp Prgiç Armenian Hospital (Սուրբ Փրկիչ in Armenian - pronounced Sourp Pergitch or St Saviour).
بیمارستان ارمنی سورپ هاگوپ
Surp Agop Armenian Hospital (Սուրբ Յակոբ in Armenian pronounced Sourp Hagop)
زبان
اکثر ارامنه ترکیه دو زبانه بوده و هم از زبان ارمنی ( با گویش ارمنی غربی) و هم از زبان ترکی به عنوان زبان مادری خود استفاده می کنند و در زندگی روزمره از ترکی استفاده می کند .
ارمنی غربی که گویش مورد استفاده ارامنه استامبول و ترکیه است به ارمنی به آن آرومتاهایرن Արեւեմտահայերէն Arevmedahayerenیکی از دو گویش ارمنی معاصر از گروه زبان های هند و اروپایی است می گویند .
ارمنی غربی در قسمت اول قرن نوزدهم بر اساس گویش ارامنه در استانبول که جایگزین تعدادی از گویشهای ارمنی مورد مکالمه در سراسر ترکیه شد توسعه یافت .
این گویش ، عمدتاً زبان نوشتاری ادبی ارمنی و در نشریات ارمنی منتشر شده در امپراطوری عثمانی و نیز بخشهای عمده ای از دیاسپورای ارمنی و ترکیه مدرن شد .
تا حدی به همین خاطر استانبول اواخر قرن نوزده و اوائل قرن بیستم گویش ارمنی غربی تبدیل به کانون ادبی و فرهنگی ارمنی شده بود .
گویش ارمنی غربی از سوی دیاسپورای ارمنی ، عمدتاً در آمریکای شمالی و جنوبی ، اروپا و قسمت عمدهء خاورمیانه به جز ایران تکلم می شود . جمعیت ارمنی مقیم ایران به علت نزدیکی به ارمنستان از ارمنی شرقی استفاده می کنند و نظام آوایی ماشتوسی Mashdotsian spelling خود را حفظ کرده اند . استعمال گویش ارمنی غربی عمدتاً به این حقیقت هم مربوط است که بخش عمدهء دیاسپورای ارمنی در این نواحی ( اروپا ، آمریکا ، خاورمیانه) در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم از طریق جمعیت ارمنی آمده از امپراطوری عثمانی شکل گرفتند .
گویش ارمنی غربی به گونهء برجسته ای در گرامر ، تلفظ و هجی کلمات از گویش ارمنی شرقی مورد مکالمه در جمهوری ارمنستان ، ایران و روسیه متفاوت است با وجود این آنها حرف همدیگر را می فهمند . تفاوت بارز دیگر گویش ارمنی غربی در این است که ساختار سنتی املای ارمنی را حفظ کرده است در حالی که گویش ارمنی شرقی اصلاحات املایی را در 1920 پذیرفت .
گویش ارمنی غربی هنوز هم در میان جامعهء ارامنه ترکیه مورد استفاده و مکالمه است ولیکن ترکی به عنوان زبان مادری جایگزین ارمنی می شود و از آن جایی که گویش ارمنی غربی در ترکیه به عنوان زبان در معرض خطر تعریف می شود لذا یونسکو گویش ارمنی غربی را در " اطلس سالانه زبانهای در معرض خطر [11]" خود اضافه نموده است .
از قرن هجدهم تا حدود 1950 و به مدت تغریباً 250 سال بیش از 2000 کتاب به زبان ترکی و با استفاده از حروف الفبای ارمنی چاپ شدند که به آنها کتب ارمنی ترکی گویند .
این کتب نه تنها مورد استفاده ارامنه بلکه افراد ممتاز غیر ارمنی ( از قبیل روشنفکران ترکی عثمانی) نیز بود که فعالانه متون ترکی با الفبای ارمنی را می خواندند .
الفبای ارمنی در کنار الفبای ترکی در اسناد رسمی امپراطوری عثمانی در ترکیه عثمانی مورد کتابت و استفاده قرار می گرفت . برای مثال روزنامه رسمی امپراطوری عثمانی که در حلب منتشر می شد و نام آن فرات بود علاوه بر عربی و ترکی بخشی از قوانین را هم به ارمنی چاپ می نمود .
نکته بسیار قابل توجه این است که اولین نوول در امپراطوری عثمانی از در سال 1851 به نام Akabi Hikayesi که از سوی سیاست مدار ، روزنامه نگار و نویسنده ارمنی وارتان پاشا ( هوسپ وارتانیان Hovsep Vartanian ) به زبان ترکی عثمانی به نگارش در آمده و با حروف ارمنی منتشر گردید . این نوول ، یک داستان عاشقانه غیرممکن را بین دو جوان که از دو جامعهء متفاوت آمده اند در جوی توام با خصومت و مصیبت شرح می دهد .
وقتی که خانواده ارمنی دوزاُقلو ضراب خانه عثمانی را در طی سلطنت عبدالمجید اول Abdülmecid I اداره می نمودند آنها نیز ثبت و ضبط خود را با حروف ارمنی حفظ نمودند .
مجموعه بزرگی از متون ارمنی – ترکی می تواند در متون عبادتی ارمنی مسیحی تا 1950 یافت شود . کتاب مقدس مورد استفاده از سوی برخی از ارامنه در امپراطوری عثمانی نه تنها آیات آن به ارمنی چاپ شده بود بلکه برخی اوقات با استفاده از حروف الفبای ارمنی به زبان ترکی نیز ترجمه شده بود . این روش در کلیسای ارمنی بویژه برای کسانی که بیشتر به ترکی آشنا بودند تا ارمنی ادامه یافت . تعدادی از آوازهای روحانی مسیحی مورد استفاده در برخی کلیساهای ارمنی نیز ترکی - ارمنی بودند .
ارامنه و زبان ترکی
ارامنه یک نقش کلیدی در پیشرفت زبان ترکی از طریق اصلاحات زبانی ارائه شده از سوی مصطفی کمال پاشا داشته اند و بدروس کِرِستِسیان Bedros Keresteciyan زبان شناس عثمانی اولین فرهنگ ریشه شناسی زبان ترکی را تکمیل نمود . ارامنه به طور قابل ملاحظه ای در توسعهء صنعت چاپ ترکیه شرکت نمودند . توکاث آبکار تیبیر Tokatlı Apkar Tıbir در 1567 در استانبول چاپخانه ای دایر نمود سپس از میان ارامنه ای که دست اندر کار فن چاپ بوده اند می توان از اینها نام برد
Eremia Çelebi, Merzifonlu Krikor, Sivaslı Parseh, Hagop Brothers, Haçik Kevorkyan Abraham from Thrace, Eğinli Bogos Arabian, Hovannes Muhendisian, Rephael Kazancian
بوقوس آرابیان اولین روزنامه ترکی را به نام Takvim-i Vekayi همراه ترجمه ارمنی آن منتشر ساخت . هوانس موهندسیان Hovannes Muhendisian به " گوتنبرگ ترک " مشهور است . هاچیک گورگیان Haçik Kevorkyan هم الفبای ترکی را به صورت امروزی درآورد . یروانت میسیرهیان Yervant Mısırlıyan برای اولین با کتب چاپی در سطح امپراطوری عثمانی را توسعه داده و تکمیل نمود . و کاساب اِفندی Kasap Efendi هم اولین مجله کمیک و طنز را به نام دیوژن در سال 1870 منتشر ساخت .
هاگوپ مارتایان Agop Martayan Dilaçar (1895–1979) یک زبان شناس ارمنی ترکی بود که مشارکت عمده ای در اصلاح زبان ترکی داشته است .
او زبان های ترکی را دسته بندی نموده و دبیر کل و سرمتخصص انجمن زبان ترکی TLA بود که از سال 1932 تا 1979 تاسیس شده بود . علاوه بر زبانهای ترکی ، مارتایان زبانهای انگلیسی ، یونانی ، اسپانیایی ، لاتین ، آلمانی ، روسی و بلغاری را نیز می دانست . او در 22 سپتامبر 1932 به عنوان زبانشناس متخصص در اولین کنگرهء زبانشناسی ترکی تحت نظارت مصطفی کمال پاشا دعوت شده بود . استپان گوردیکیان Istepan Gurdikyan (1865–1948) زبانشناس ، ترک شناس ، استاد و آکادمیسین و گوورک سیمکشیان Kevork Şimkeşyan که هر دو از تبار ارمنی بودند از سخنگویان برجسته در این اولین کنفرانس زبان ترکی بودند . هاگوپ مارتایان به عنوان سرمتخصص و دبیرکل انجمن زبان ترکی تغریباً از آغاز فعالیت آن به کار خود در آنکارا ادامه داد . آتاترک به او لقب دیلاشار را پیشنهاد نمود ( که از لحاظ ادبی به معنای گشایندهء زبان بود ) و او این لقب را پذیرفت . او بین سالهای 1936 تا 1951 در آنکارا به تدریس زبان و تاریخ پرداخته و مشاور کل در تدوین دایره المعارف ترکی بین سالهای 1942 تا 1960 بوده است .
فرهنگ
ارامنه یک زندگی فرهنگی ثروتمندی را حفظ می کنند و در صحنه های هنری ترکیه مشارکت دارند .
موسیقی
شکل فرهنگی و موسیقایی Kardeş Türküler علاوه بر اجرای برگزیده ای غنی از تعدادی از موسیقیهای ترکی ، کردی ، گرجی ، عربی و کولی در فهرستشان تعدادی از موسیقیهای زیبای سنتی ارمنی را نیز در بر می گیرند . که آنها را به عنوان قسمتی از برنامه ترکی و ارمنی در ارمنستان که می توان حمایت از USAID باشد کنسرت می دهند
دسته سایات نوا "Sayat-Nova” choir که در سال 1971 از سوی کودکان کلیسای استانبول تاسیس شد آوازهای سنتی ارمنی را اجرا نموده و موسیقی فولاکلوریک ارمنی را مطالعه و تفسیر می کند
در موسیقی اپرای کلاسیک و تئاتر توتو کاراکا Toto Karaca چهرهء برجسته ای در صحنه بود در هنر قولالوریک تاثیر افسانه ای اودی هرانت کنکولیان Udi Hrant Kenkulian و بازی او غیرقابل توصیف است .
در موسقی معاصر آرتوتونج بویاجیان Arto Tunçboyacıyan و برادرش اوننو تونج Onno Tunç دو آهنگساز و نوازنده جاز واقعی هستند .یاشار کارل Yaşar Kurt هنرپیشه راک ترک اعلام کرد که او از اصلیت و تبار ارمنی بوده است . آهنگساز راک مشهور دیگر ارمنی هایکو سپکین Hayko Cepkin می باشد .
سینما و نمایش
در فعالیت سینمایی باید اشاره خاصی به واهی اوز Vahi Öz که از سال 1940 تا 1960 در فیلمهای بیشماری ظاهر شد اشاره نمود همچنین سامی هازینز Sami Hazinses که از سال 1950 تا 1990 تا ده تا فیلم ظاهر شد و نوبار تریان Nubar Terziyan که در بیش از 400 فیلم ظاهر شد فعالین سینمایی که دارای ریشه عمیق و قوی ارمنی هستند یکی هنرپیشه تورگوت اوزاتای Turgut Özatay دیگری هنرپیشه و کارگردان کنان پارس Kenan Pars ( نام اصلی گریگور سوزیان Kirkor Cezveciyan) و هنرپیشه تئاتر و فیلم ایرما فلکیان Irma Felekyan هستند
عکاسی
عکاس آرا گیولر Ara Güler یکی از مشهورترین عکاسان خبرنگار از تبار ارمنی است که لقب وی " چشم استانبول " یا عکاس استانبول است .
ادبیات
شعرا ، نویسندگان ، داستان نویسان و مقاله نویسان و منتقدان ادبی ارمنی نقش بسیار مهمی را بویژه در صحنهء ادبی دیاسپورای ارمنی با کیفیت آثار خود در ارمنستان غربی ایفا می کنند .
روبرت هادجیان Robert Haddedjian رئیس کل روزنامه مارمارا در استانبول یک چهره اساسی و موثر در عرصهء انتقاد ادبی باقی می ماند . زاره یالدیچیان Zareh Yaldizciyan (1923–2007) که بیشتر با نام مستعارش زاهراد شناخته می شود یک شاعر معروف ارمنستان غربی بود
رسانه های گروهی
استانبول جایگاه تعدادی از نشریات بانفوذ و کهنه کار ارمنی بوده است که هم اکنون برجسته ترین آنها از میان رفته است . روزنامه هایی نظیر آرولک Arevelk (1884-1912) – بوزانتیون Puzantyon (1896-1908) - سورهانداک Sourhantag (1899-1908 – منظومه افکار Manzoume Efkyar (1912-1917) – ورچین لور Vertchin Lour (1914-1924)
و در خارج از استانبول نشریات روزانه ای چون آرشالویس Arshalouys (1909-1914) داشینک Tashink (1909-1914) و وان Van (1908-1909
در حال حاضر استانبول دارای دو نشریه به زبان ارمنی است که نام یکی ژامامناک Jamanag ( زمان ) است که در 1908 تاسیس شد و دیگری مارمارا است همچینین این شهر حافظ یک سنت زندهء ارمنی – ترکی است که جزء لاینفکی از زبان ارمنی غربی و ادبیات ارمنی است .
ژاماناک یک روزنامه قدیمی منتشر شده در استانبول است این روزنامه در سال 1908 از سوی میساک کوچونیان Misak Kochounian تاسیس شده و یک تاسیس خانوادگی بوده است که از شروع تاسیس آن مالکیتش به خانوادهء کوچونیان رسیده است . بعد از میساک این روزنامه به سارکیس کوچونیان Sarkis Kochounian و از سال 1992 به آرا کوچونیان Ara Kochounian منتقل شد .
مارمارا هم روزنامه ای است که از 1940 در استانبول منتشر می شود که از سوی روزنامه نگار ارمنی سورن شاملیان Souren Shamlian منتشر شد و از سال 1967 روبرت هادلر Robert Haddeler عهده دار انتشار آن شد . مارمارا هفته ای شش روز به جز یک شنبه ها منتشر می شود
آگوس ( به معنی شیار مزرعهء شخم زده ) هفته نامه دو زبانه ارمنی و ترکی منتشر شده در استانبول است که در پنجم آوریل 1996 منتشر شد و امروزه تیراژ آن 5000 نسخه است . در کنار بخش ارمنی و ترکی ، این روزنامه دارای بخش آنلاین انگلیسی نیز می باشد . از ابتدای تاسیس ، هراند دینک تا زمان قتلش در بیرون از اداره در استانبول در ژانویه 2007، مدیر مسئول آن بود
لرابر Lraber یک نشریه ادواری چند زبانه ترکی و ارمنی وانگلیسی است و ارگان رسمی پارتیارک نشین ارمنی استانبول است
سایر عناوین نشریات ارمنی شامل سورپ پرگیچ Sourp Pergiç که مجله بیمارستان ارمنی سورپ پرگیچ ( نجات دهندهء مقدس ) است و نیز کولیس Kulis شوقاگات Shoghagat نورسان Norsan ومجله فکاهی ژبید Jbid ( لبخند)
ارامنهء مشهور ترکیه
ژاکلین چارکی Jaklin Çarkçı متسوسوپرانو
آرتو هاروتون دالگا Arto Harutyun Dalga خواننده
آرا گولر Ara Güler عکاس خبرنگار
سامی هازینزز Sami Hazinses بازیگر
ژاک ایهمالیان Jak İhmalyan نقاش
آنی ایپِکایا Ani İpekkaya بازیگر زن
سِن کاراکا Cem Karaca ( از سوی مادر ارمنی است ) آهنگساز راک
توتو کاراکا بازیگر زن
اودی هراند کنکولیان Udi Hrant Kenkulian بازیگر
یاشار کورل Yaşar Kurt هنرپیشه راک
گارو مافیان Garo Mafyan آهنگساز
آدیل ناسیت Adile Naşit بازیگر زن ( از طرف مادر ارمنی است )
تورگوت اوزاتای Turgut Özatay هنرپیشه
سلیم نسیت اوزکان Selim Naşit Özcan هنرپیشه ( از طرف مادر ارمنی است )
کنان پارس Kenan Pars هنرپیشه
روحی سو Ruhi Su موسیقی فولکلوریک
آنتا توروس Anta Toros بازیگر زن
سنک تاشکن Cenk Taşkan آهنگساز
نوبار ترزیان Nubar Terziyan هنرپیشه
اننو تونچ Onno Tunç آهنگساز
آرتو تونج بویاجیان Arto Tunçboyacıyan آهنگساز
سارکیس زابونیان Sarkis Zabunyan بازیگر
ماسیس آرام گوزبک Masis Aram Gözbek آهنگساز و بازیگر
پاتریارک شنورک اول گالوستیان
Patriarch Shenork I Kaloustian
پاتریارک گارگین دوم کازانسیان
Patriarch Karekin II Kazancıyan
پاتریارک مسروپ دوم ماتافیان
Patriarch Mesrob II Mutafyan
دارون آسم اقلو اقتصاددان و برنده مدال جان بیتس کلارک 2005
Daron Acemoğlu, economist, winner of the 2005 John Bates Clark Medal
هاگوپ دیلیشار ، زبانشناس و اولین دبیر کل انجمن زبان ترکی
Agop Dilaçar, linguist and first Secretary General of the Turkish Language Association
کان آرات Can Arat بازیگر فوتبال
آلن مارکاریان روزنامه نگار
Alen Markaryan, leader of Çarşı, leading fan group of Beşiktaş J.K., journalist
نورهای ناکیس Nurhay Nakis فوتبالیست
گاربیس ایستانبول اوقلو Garbis İstanbulluoğlu بازیگر تیم ملی فوتبال ترکیه
گاربیس زاکاریان Garbis Zakaryan قهرمان سبک وزن بوکس اروپا و ترکیه
آرات دینک Arat Dink پسر هراند دینک ناشر روزنامه آگوس
هراند دینک ناشر قبلی هفته نامه آگوس
وارتان ایهمالیان Vartan İhmalyan نویسنده
اتین ماهچوپیان Etyen Mahçupyan نویسنده ، ناشر و رئیس آگوس
مگردیچ مارگوسیان Mıgırdiç Margosyan نویسنده
سوان نشانیان Sevan Nişanyan نویسنده
هاگوب اینسیان Hagop İnciyan (1915-1983) صاحب رستوران معروف کور هاگوپ
برج تورکر کرستسیان Berç Türker Keresteciyan مدیر بانک و سیاست مدار
آلکس ارویزگاتلیان Alex Eryozgatliyan یک موسس موفق شرکت
آرام آندونیان Aram Andonian خبرنگار
آرپیار آرپیاریان Arpiar Arpiarian نویسنده
گریگور بالاکیان Krikor Balakian اسقف
هاگوپ بارونیان Hagop Baronian نویسنده و هجونویس
نازارت داقاواریان Nazaret Daghavarian دکتر
وارازدات کازانجیان Varaztad Kazanjian جراح برجسته
اِروخان Erukhan نویسنده
هاگوپ کازازریان پاشا Hagop Kazazian Pasha وزیر دارایی
دیران کلکیان Diran Kelekian روزنامه نگار و پروفسور
کومیتاس وارداپت Komitas Vardapet آهنگساز
مگردیچ خریمیان Mkrtich Khrimian رهبر مذهبلی و نویسنده
مخیتار Mekhitar محقق و الهی دان
یرواند اُدیان Yervant Odian نویسنده و هجونویس
وارتان پاشا Vartan Pasha سیاست مدار و نویسنده
گارگین باسترماجیان Karekin Pastermadjian فعال سیاسی
آرمن گارو Armen Garo فعال سیاسی
روبن سواک Ruben Sevak نویسنده
لوون شانت Levon Shant نویسنده و نمایشنامه نویس
سیامانتو Siamanto نویسنده
بابکن سیونی Papken Siuni فعال سیاسی
بدروس توریان Bedros Tourian شاعر
دانیل واروژان Daniel Varujan شاعر
روبن زارتاریان Rupen Zartarian نویسنده و ناشر
گریگور زهراب Krikor Zohrab سیاست مدار و نویسنده
ارامنه ترکیه در دیاسپورا
علیرغم ترک خانه هایشان در ترکیه ، ارامنه ترکیه به طور سنتی ارتباط خود را با دیاسپورای ارمنی حفظ نموده اند که معمولاً از آنها به عنوان اتحادیه ارامنه استانبول یاد می شود که می توان آنها را در شهرهای جدید با جمعیت ارمنی و ترکی یافت . ما می توانیم از سازمانهایی چون سازمان لوس آنجلسی ارامنه استانبول[12] انجمن ارامنه استانبول مونترال [13] و غیره یاد کنیم .
ارامنهء آمده از جمهوری ارمنستان در ترکیه
با تاسیس جمهوری ارمنستان و به علت مشکلات اقتصادی در این جمهوری تازه تاسیس و اختلاف دستمزد کارگر ، تعدادی از ارمنه با تابعیت ارمنستان در ترکیه کار می کنند . تعداد رسمی آنها معین نشده است زیرا این رفت و آمدها عمدتاً فصلی هستند اما تخمین زده می شود که تعداد آنها از چهل هزار تا هفتاد هزار نفر متغیر باشد .
ارامنه ای که از جمهوری جدید ارمنستان برای کار به ترکیه می آیند به صورت موقت در این کشور اقامت می گزینند ولی افرادی هم هستند که به صورت غیر قانونی در این کشور ساکنند
زیرنویس
1: Zaman columnist Erhan Başyurt, İbrahim Ethem Atnur of Atatürk University
2: این مورد از اظهارات پانترکیستی است که بر اثر ناسیونالیسم افراطی حاکم بر ترکیه و یا همان مکتب کمالیستی ، زهر از چند گاهی ارائه می شود .
3:the Armenian Revolutionary Federation (ARF Dashnagtsutiun)
4:the Social Democrat Hunchakian Party (Hunchak)
5:the Armenakan Party
6:Democratic Liberal Party (Ramgavar Party). the Armenian
7: the Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA),
8: the Justice Commandos Against Armenian Genocide (JCAG),
9: Armenian Revolutionary Army (ARA)
10: The Turkish Armenian Reconciliation Commission (TARC)[
11: "Atlas of the World’s Languages in Danger"
12: "Organization of Istanbul Armenians of Los Angeles"
13: "Istanbul Armenian Association in Montreal"
منابع
1Turay, Anna. "Tarihte Ermeniler". Bolsohays: Istanbul Armenians. http://www.bolsohays.com/webac.asp?referans=1. Retrieved 2007-01-04.
2Hür, Ayşe (2008-08-31). "Türk Ermenisiz, Ermeni Türksüz olmaz!" (in Turkish). Taraf. http://www.taraf.com.tr/Yazar.asp?id=12. Retrieved 2008-09-02. "Sonunda nüfuslarını 70 bine indirmeyi başardık."
3Hür, Ayşe (2008-03-02). "Ermeni mallarını kimler aldı?" (in Turkish). Taraf. http://www.taraf.com.tr/yazar.asp?mid=370. Retrieved 2008-08-27. "Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan itibaren Müslüman-Türk unsurlar kendilerine sadece çiftçiliği ve askerliği yakıştırmışlar... Gayrı Müslimler de başka yolları kalmadığı için ticaret ve zanaata yönelmişlerdi."
4Extensive bibliography by University of Michigan on the Armenian Genocide
5a b Kaplan, Sefa (2005-09-30). "Son yıllarda bu kadar müspet tepki almadım" (in Turkish). Hürriyet. http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2005/09/30/709428.asp. Retrieved 2008-08-28. "Anadolu’da anneanneniz gibi 300 bin kadın bulunduğu söyleniyor."
6. Başyurt 2005). Hrant Dink: "300 bin rakamının abartılı olduğunu düşünmüyorum. Bence daha da fazladır."
7Finkel, Caroline, Osman's Dream, (Basic Books, 2004), 57; "Istanbul was only adopted as the city's official name in 1930..".
8The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign dominion to statehood : the fifteenth century to the twentieth century; Volume 2 of The Armenian People from Ancient to Modern Times, Richard G. Hovannisian, Palgrave Macmillan, 2004. ISBN 9781403966360
9Nicholas Adontz. «Հայկական հարցի լուծման շուրջ» [Around solution of the Armenian question], “Publishing house of Yerevan State University”, Yerevan, 1989, pp.87-88
10REPUBLIC OF TURKEY MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM - Armenian Claims and Historical Facts
11Başyurt 2005): Evlatlıkların sayısı 300 bin mi, 63 bin mi? ... Ancak, 300 bin rakamı çok abartılı gözüküyor. O dönemde Ermenilerin toplam nüfusunun bir buçuk milyon olmadığı ve hepsinin tehcir kapsamına alınmadığı biliniyor. Bu durumda, 300 bin rakamı 12 yaşından küçük tüm Ermeni çocuklarının rakamından daha yüksek görünüyor.
12Başyurt 2005): Prof. Cöhce ise, bu konuda daha iddialı. Ermeni mühtedi ve evlatlıklar arasında, 'Kripto Hıristiyanlar' ya da 'Gizli Ermeniler' olduğunu, bunların Müslüman görünüp Gregoryan geleneklerini sürdürdüklerini söylüyor. Cöhce, bu insanlar üzerinde son dönemlerde kimliklerine döndürmek için çalışmalar yapıldığını, yakın gelecekte bunların Ermenilerin hayallerini gerçekleştirmek için kullanılacaklarını ileri sürüyor.
Cöhce: "Türkiye'de yaklaşık 100 bin 'mühtedi' Ermeni var."
13Başyurt 2005): Raporda, Türk çocuğu olduğu hâlde Güllü ve Cemile adındaki iki kız çocuğuyla, Çengelköy'de ikamet eden Yüzbaşı Abidin Bey'in evinden Nimet adındaki bir Türk kızının zorla alıkonarak Ermeni Patrikhanesi'nde üç gün tutulduğu, Müslüman oldukları anlaşıldıktan sonra ailelerine teslim edildikleri, fakat bir süre sonra yeniden kaçırıldıkları kaydediliyor. Yine Üsküdarlı Papaz Samayan Efendi tarafından alıkonan Cevri isimli kızın Türk ve Müslüman olduğu ispatlandığı hâlde teslim edilmediği vurgulanıyor. Türk kızların zorla Hıristiyanlaştırıldığı kaydediliyor. Amaç, Ermeni nüfusunu yüksek göstermek.
See Atnur's Türkiye'de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi for details. Through the book, the article also quotes Şeyhülislam Mehmet Nuri Efendi as having written "Bazı kötü niyetliler tarafından birçok Müslüman kızlarının ailelerinden alınarak Patrikhane'ye, Rum ve Ermeni yetimhanelerine nakledildiği bir kısmının da Hıristiyan aileler nezdinde hizmetçi olarak kullanıldığı bilgilerine ulaşıldığını." (January 2, 1922)
14 Armenians in the Middle East, Armenian Embassy of Canada. Internet Archive copy, February 14, 2003.
15Duzel, Nese (2005-05-23). "Ermeni mallarını kimler aldı?" (in Turkish). Radikal. http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=153515. Retrieved 2008-08-28. "Türkiye'de Ermeniler, niye 80 yılda nüfus artışıyla birlikte bugün 1.5 milyon olmadı da, 1920'de 300 bin olan nüfus bugün 50-60 bine düştü? Çünkü azınlıkların azaltılması politikası, devlet yönetiminin temel politikasıydı. CHP'nin 9'uncu raporunu okuyun. Tek parti döneminde azınlıkların nasıl azaltılmasının düşünüldüğünü görün."
16Kalkan, Ersin (2005-07-31). "Türkiye'nin tek Ermeni köyü Vakıflı" (in Turkish). Hürriyet. http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=338656. Retrieved 2007-02-22.
17a b Campbell, Verity (2007). Turkey. Lonely Planet. ISBN 1741045568. http://books.google.com/?id=jstw7Sxkp4gC&pg=PA438&lpg=PA438&dq=Vakifli.
18Bert Vaux, Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians, Harvard University, 2001 pp.1-2,4-5
19Peter Alford Andrews, Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, 1989. pp.476-477,483-485,491
20Hovann H. Simonian (Ed.),"The Hemshin: History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey", Routledge, London and New York., pp. 80, 146-147
21Bert Vaux, Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians, Harvard University, 2001 p. 1
22Hovann H. Simonian (Ed.),"The Hemshin: History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey", Routledge, London and New York.
23M. Dubin and E. Lucas, "Trekking in Turkey", Lonely Planet, page 126
24Hovann H. Simonian (Ed.),"The Hemshin: History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey", Routledge, London and New York., pp. 61,83,340
25Hovann H. Simonian (Ed.),"The Hemshin: History, society and identity in the Highlands of Northeast Turkey", Routledge, London and New York., pp. 20,52, 58,61-66,80
26Hovann Simonian (ed.) "The Hemshin", London, 2007. p. xxi.
27Ibit, Uwe Blasing, "Armenian in the vocabulary and culture of the Turkish Hemshinli".
28Bert Vaux, Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians, Harvard University, 2001 p. 2
29Alexandre Bennigsen, "Muslims of the Soviet Empire: A Guide", 1986, p.217.
30Time magazine article: A Cry for Bloody Vengeance
31Armeniapedia article on TARC
32BBC News: Gul in landmark visit to Armenia
33Novosti: Armenian president to visit Turkey next year
34BBC News on Dink, Turkish-Armenian writer shot dead
35Why Do Armenians Celebrate Christmas on 6 January?". Armenian Patriarchate of Istanbul. http://www.lraper.org/main.aspx?Action=DisplayNews&NewsCode=N000001752&Lang=ENG. Retrieved 2007-01-04.
36Our New Year and Nativity/Theophany Traditions". Armenian Patriarchate of Istanbul. http://www.lraper.org/main.aspx?Action=DisplayNews&NewsCode=N000001768&Lang=ENG. Retrieved 2007-01-04.
37 Updated list by Istanbul Armenians site about the Armenian churches and cemeteries in Turkey belonging to various Armenian denominations
38UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009
39UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009
40Video compilation of famous Turkish Armenians entitled "Bizim Ermeniler / Our Armenians"
41Armenians in Turkey". Economist. 2006-11-16. http://www.economist.com/world/europe/displaystory.cfm?story_id=8173275. Retrieved 2008-08-24. "Marina Martossian, who has been working illegally for five months as a cleaner, is typical of 40,000 compatriots there."
42 Gül, Abdullah (2007-03-27). "Politicizing the Armenian tragedy". Washington Times. http://washingtontimes.com/news/2007/mar/27/20070327-094847-1376r/. Retrieved 2008-08-29. "Today, there are 70,000 Armenian citizens working in Turkey."
43: en.wikipedia.org/wiki/Armenians_in_Tu...
من گارگین فتائی از ارامنهء ایران هستم .