چرا در کلیساها از تصاویر استفاده می شود

اسقف اعظم فقید آرداک مانوکیان

ترجمه از گارگین فتائی

منبع : کتاب وق آردزاک ( نورافشان ) به زبان ارمنی مجموعه پاسخ های اسقف اعظم به سوالات  - انتشارات آلیک - 2009

.

شمایل  در ارمنی پاتکر به ارمنیպատկեր  و معادل انگلیسی آن patker  است که با پیکر فارسی هم ریشه است . این واژه در معانی معمولی خود به معنای عکس یا تصویر یا کپی از تصویر یا نمونه برداری است همچنین پاتکر به معنی نقاشی آب رنگ آماده شده از سوی نقاشان هنرمند نیز می باشد .قبلاً با گفتن واژهء پاتکر ، مفهوم مجسمه نیز از آن استنباط میشد و اساتید ترجمهء ما [1] مجسمه های طلایی در کتاب مقدس را « պատկերինոսկւոյ « به انگلیسی patkerin voskvo ترجمه کرده اند یعنی تصویری که از طلا باشد .

وقتی کلیسا رسما شکل گرفته و متعاقب آن مراسم و آداب کلیسایی نیز شکل گرفتند و معماری کلیسایی شیوهء منحصر به فرد خود را پیدا کرد شیوهء به کارگیری تصاویر کلیسا نیز به همراه موسیقی ، ادیات و آداب دینی توسعه یافت . تصاویر مورد استفاده در کلیسا بیشتر نشان دهندهء قسمت های مهمی از زندگی مسیح بودند و بدین ترتیب دین داران آنچه را که با گوش می شنیدند با چشم خود می دیدند و به این ترتیب این عکسها از عادات و رسوم دین داری بر روی محراب کلیسا محسوب می شدند . بویژه این عکسها در قسمتی که شمع روشن می شد گذاشته میشد تا به این ترتیب مومنین با دیدن آن تصاویر در خود فرو رفته و دعا بخوانند . این عکس ها نه تنها موضوع عبادی و پرستشی بودند بلکه با حالت نماد گرایانه ای گوشه هایی از زندگی مسیح را به یاد می آوردند بر این اساس یکی از علمای کلیسایی گفته است

« تصاویر کلیسایی انجیل فقرا هستند »

در زمان های گذشته انجیل ها به صورت دست نویس و مزین به مینیاتورها در اختیار عموم قرار می گرفت و به این معنی این تصاویر برخی از حوادث مندرج در انجیل را نیز به خاطر می آورند .

در کلیسای ارمنی نیز از زمان های قدیم تصاویر مورد استفاده قرار می گرفته است ولی در کلیسای ارمنی همانند کلیسای یونانی از عکس و تصاویر فراوان و بیشمار استفاده نشده است و همانند کلیسای یونانی ، دیوارهای درونی کلیسا بالکل از این گونه تصاویر مزین نشده است بلکه این کلیسا در این امر بسیار خویشتن ار و پرهیزگار بوده است . در کلیسای ارمنی تصاویر آب رنگ از چهره مسیح و تصاویر قدیسین هم به کار رفته و این تصاویر ، تقدیس و تبرک می شوند .

در تاریخ کلیسایی ، استفاده از شمایل و تصاویر همواره از سوی عده ای مورد اعتراض قرار گرفته بر این اساس مباحثاتی صورت گرفته که مهم ترین آنها مباحثات مربوط به نهضت  شمایل پرستان است . در قرن هفتم « ورتانس کرتوق » ՎրթանէսՔերթող  به انگلیسی Vrtanes Kertogh کتابی در مورد آنها نوشت موسوم بهՅաղագսպատկերամարդից   به انگلیسی Haghags Patkaramardits یعنی از برای شمایل پرستان .

در امپراطوری بیزانس علیه استفاده کنندگان از شمایل در کلیسا نهضتی ایجاد شد نام این نهضت موسوم به ایکونوکلاست ها یا شمایل شکنان بود[2]. حامی این نهضت لِوون ایساوراتسی Levon Isavratsi  در سال 725 میلادی فرمانی منتشر ساخت که بهانه ای برای مجادلات و دودستگی درونی شد . این مجادلات تا مدت زمان طولانی ادامه داشت و ارامنه ساکن در بخش یونانی امپراطوری نیز از امپراطوران شمایل پرست حمایت می کردند .

در ارمنستان ، نهضت بر علیه تصاوی از 596 میلادی شروع شد علیرغم  این واقعیت که تصاویر و نقوش به کار گرفته شده در کلیسای ارمنی آن شکوه و فراوانی کلیسای یونانی را ندارند . در قرن ششم میلادی ، پیولکس ، نویسنده آشوری نوشته ای علیه استفاده از شمایل در کلیسا منتشر ساخت اما موسِس Movses  جاثلیق ارمنی در سال 596 طی فتوایی استفاده از شمایل و تصاویر کلیسای یونانی در کلیسای ارمنی را ممنوع ساخت بر اساس همین فرمان ، سه اسقف ارمنی شروع به این موعظه کردند که شمایل پرستی نوعی بت پرستی است و همچنین مغایر با کتاب مقدس بوده و اینکه استفاده از شمایل در کلیسای ارمنی از کلیسای یونانی آمده است و از این رو بحث ها و مجادلاتی شروع شدند . جاثلیق موسِس این سه اسقف را نزد خود فراخواند اما همچنان به موعظه علیه تصاویر ادامه می دادند جاثلیق به آنها  امر نمود که به تصاویر کلیسایی احترام بگذارند .

بعداً تحت تاثیر نهضت پاولیکیان [3]، جنبش ایجاد شده علیه تصاویر نیرومندتر گشت تا اینکه در قرن دوازده نُِرسس شنورهالی از علما و جاثلیق های برجسته ارمنی فلسفه به کار کیری شمائل در کلیسا را تبیین می کند .

به این ترتیب از همان بدو تشکیل کلیسا استفاده از تصاویر هم در آن رایج بوده و کلیسای ارمنی در این مورد خویشتن دار و پرهیزگار بوده است . کلیسای ارمنی در مورد به کار گیری تصاویر مسیح و قدیسین برخورد محترمانه ای داشته اما استفاده از مجسمه ها هرگز در این کلیسا عمومیت نیافته است .

در کلیسای ارمنی ، تصاویر به کار رفته در کلیسا باید یک کار هنری و از آثار نقاشان پراستعداد باشد و در حال حاضر این تصاویر در کلیسای ارمنی تقدیس و تبرک می شوند . به این ترتیب این تصاویر نه تنها یک کار هنری محسوب می شوند بلکه وسیله ای برای تصورات و تجسمات دینی و عبادی نیز هستند .

.

 زیرنویس

1: منظور از مترجمین ، نهضتی موسوم به نهضت ترجمه است که در قرن پنجم میلادی به رهبری مسروپ ماشتوس و ساهاک پارتِو ایجاد شده و این گروه اقدام به ترجمه کتب مهم و ارزشمند از سایر زبانها و بویژه از زبان یونانی به ارمنی نموده و باعث ایجاد دورانی موسوم به دوران طلایی در تاریخ ارمنستان شدند به این گروه ، مترجمین مقدس هم گفته می شود

2: یکتوکلاسم                             ICONOCLAS

به معنی شکستن و خورد کردن تصاویر و تمثالها است زیرا این فرقه مخالف وجود تمتالها و تصاویر در کلیساها بود و آن را نوعی بت پرستی می دانست در سال 763 میلادی کنستانتین پنجم در قسطنطنیه شورایی در تأیید عقاید آنها برگزار کرد ولی در شورای نیقیه عقاید اصلاحی آنها باطل اعلام شده و تصاویر قدیسان و تقدیس تمثالها جایز شمرده شدند

3: جنبش پاولیکیان pavlikian  جنبشی دهقانی در ارمنستان قرون نم ودهم بود که بر علیه اربابان و مالکین بزرگ وبرخی از سران حکومتی ایجاد شده بود .