گارنی GARNI

رنگ انار ، فیلمی مبتنی بر روانشناسی عرفانی

رنگ انار ، فیلمی مبتنی بر روانشناسی عرفانی

رنگ انار در واقع معروف ترین فیلم ساختهء سرگئی پاراجانوف ( سارکیس پاراجانیان) کارگردان مشهور ارمنی است . او در این فیلم با استفاده از تصاویر ، نقاشیها و مجسمه ها نوعی حس معنوی و روحانی متعالی در انسان ایجاد می کند چنانکه او را " جادوگر تصاویر " لقب داده اند .

عده ای این فیلم را روانشناختی و بیانگر احساسات درونی و پیچیدهء انسانی و عده ای دیگر نیز این فیلم را فلسفی و حاوی مضامین متعالی و پیچیدهء عرفانی می دانند . به نظر می رسد درست تر این باشد که بگوئیم رنگ انار سعی دارد از طریق بیان حالات درونی و روانشناختی انسان به مضامین عرفانی و معنوی برسد .

کسی که برای نخستین بار، این فیلم را مشاهده می کند به احتمال زیاد در درک آن دچار ابهام و سردرگمی می گردد ولی با دیدن تصاویر آن ، بیننده مطمئن می شود که با یک فیلم پیش پا افتاده و معمولی مواجه نبوده و تصاویر پیچیدهء آن ، انسان را به تفکر عمیق وا می دارد ، در واقع این فیلم علاوه بر جوایزی که گرفته از این لحاظ هم معروف است که می توان گفت مبهم ترین فیلم در تاریخ سینمای جهان است که البته پاراجانوف در ایجاد این ابهام هم قصد و عمد داشته به این گونه که او می خواسته فیلمی حاوی مضامین متعالی عرفانی و معنوی آن هم در دوران حکومت کمونیستی شوروی بسازد و بالتبع نمی توانسته با صراحت به این مضامین که به هر حال به الهیات ختم می شود بپردازد هر چند که در نهایت به اتهامات واهی دیگر ، محاکمه و محکوم به پنج سال تبعید در سیبری گردید .

در یکی از صحنه های فیلم ، ما مشاهده می کنیم که عده ای با هم سرود خوانده و می گویند Աշխարհը մի փանջարա է یعنی دنیا یک پنجره است . کسی که ظاهر این فیلم را می بیند گمان می کند که این سرود ، یکی از اشعار ساخته شدهء صایات نووا ، غزلسرای معروف ارمنی است در حالی که اگر با نگاه عمیق تر بنگریم ، این را نیز می توانیم دریابیم که منظور کارگردان ، این است که دنیای مادی ، پنجره ای بیش نیست و در آن سوی پنجره ، دنیای دیگری وجود دارد .

در لشكر كشي نادرشاه به هندوستان سايات نوا به عنوان نوازنده حضور داشته است و در همين جريان بوده كه ولي عهد گرجستان او را به عنوان نوازنده و سفير مخصوص خود انتخاب كرده است . در خصوص ماهیت غزلهای ساخته شده توسط صایات نوا همانند بسیاری از غزلسرایان و شعرای مشرق زمین ، دو دیدگاه وجود دارد دیدگاه اول این است که او عاشق خواهر پادشاه گرجستان بوده و در واقع غزلهایش که مملو از لغات ارمنی ، فارسی ، ترکی و گرجی است را برای او ساخته است چنانکه فیلمی از این دیدکگه نیز ساخته شده است ولی دیدگاه دوم این است که غزلهای ساخته شده توسط او در واقع وصف کنندهء معشوق و معبود کل است که شاعر خواسته با زبانی عاشوق گونه و مردمی به توصیف این معشوق کل بپردازد . این دیدگاه را که برای اشعار شاعر ، حالت عرفانی قائل است را می توانیم در فیلم رنگ انار ، مشاهده کنیم در واقع رنگ انار ، فرایند پیچیدهء عشق و مراحل سیر و سلوک آن از شروع آن در سطح زمینی تا رسیدن آن به سطح و عشق متعالی الهی را به نمایش کشیده است .

مشخصات فیلم

نام فیلم : رنگ انار The Color of Pomegranates

عنوان دیگر فیلم : صایات نووا Sayat-Nova

کارگردان : سرگئی پاراجانوف Sergei Parajanov

به ارمنی سارکیس پاراجانیان Սարքիս Փարաջանյան

نویسنده: سرگئی پاراجانوف

اشعار : اشعار صایات نووا Sayat-Nova

فیلمنامه نویس : آرام جیگرخانیان Armen Dzhigarkhanyan

بازیکنان

سوفیکو چیائورِلی Sofiko Chiaureli

مِلکُن آلِکسانیان Melkon Aleksanyan

ویلِن گالستیان Vilen Galstyan

گئورگی گِگِچکوری Giorgi Gegechkori

موسیقی: تیگران منصوریان Tigran Mansuryan

استودیو آرمن فیلم

تاریخ ساخت 1968

زمان : 78 دقیقه ( نسخهء ارمنی ) و 73 دقیقه ( نسخهء شوروی)

محصول شوروی( ارمنستان شوروی)

زبان: ارمنی

فیلم رنگ انار(به ارمنی Նռան գույնը, Nran guyne) که در اصل در اتحاد شوروی با نام صایات نووا (Սայաթ-Նովա, Sayat Nova) اکران شد فیلمی ساختهء کارگردان ارمنی شوروی ، سرگئی پاراجانوف است که پنج دقیقهء آن ( در واقع به خاطر سانسور دینی) از این فیلم جهت نمایش در شوروی و در مرزهای خارجی ارمنستان سانسور شد . نمایش آن در خارج از اتحاد شوروی ممنوع شده و بعد از دو ماه نمایش در شوروی از پردهء سینما پائین آمد . این فیلم جزء ده فیلم برتر مجلهء کایه دو سینما Cahiers du cinéma در سال 1982 و جزء صد فیلم برتر مجلهء تایم اوت Time Out می باشد .

خلاصهء داستان

رنگ انار ، بیوگرافی یا زندگی نامهء عاشوق ارمنی ، صایات نووا( پادشاه نوا یا صیاد نوا) است که بیشتر با دیدی شاعرانه و بصری به نمایش زندگی این شاعر می پردازد تا با دید ادبی . این فیلم ، دوران نوجوانی ، کشف صورت زنانه ، شکست در عشق و ورود به دیر و مرگ شاعر را نمایش می دهد و همهء این موارد با تصاویر ارائه شده از سوی پاراجانوف و اشعار صایات نووا ، قالب بندی شده است . یازیگر زن " سوفیکا چیائورِلی Sofiko Chiaureli "به ویژه شش نقش را هم در نقش زن و هم در نقش مرد ، بازی می کند .

کارگردان ، مدعی است که ملهم از نقاشیهای درخشان ارمنی بوده است . او می گوید : من می خواستم یک محرک درونی را بیافرینم که ناشی از درون عکس ، اشکال و شبیه سازی رنگها باشد . پاراجانوف یک بار در مینسک در طی یک سخنرانی گفته بود که او از این امر دفاع کرده که عوام به احتمال زیاد صایات نووا را درک نکرده است .

بازیها یا نقشها

سوفیکو چیائورلی Sofiko Chiaureli: شاعر به عنوان یک نوجوان ، عشق شاعر ، تفکر شاعر ، نمایش خنده آور ، فرشتهء رستاخیز

ملکُن آلکسانیان Melkon Aleksanyan: شاعر به عنوان یک کودک

ویلِن گلاستیان Vilen Galstyan: شاعر در دیر

گئورگی گِگِچکوری Giorgi Gegechkori: شاعر به عنوان یک پیرمرد

اسپارتاگ باگاشویلی Spartak Bagashvili : پدر شاعر

مِدِآ جاپاریدزه Medea Djaparidze : مادر شاعر

هُوْهانِس میناسیان Hovhannes Minasyan : شاهزاده

اُنیک میناسیان Onik Minasyan : شاهزاده

موضوعات

این فیلم ، چنین موضوعاتی را در بر می گیرد

روحیات و خلق و خوی شاعر

سرنوشت انسانی با قلب عاری از نفس پرستی ( اعم از اینکه نابغه باشد یا خیر ) و عزلت موجودات انسانی استثنایی

سطحی بودن جهان مادی

نمایش یک فرهنگ ارمنی به همراه شاعر که شامل البسه ، موسیقی ، رنگها و هنر در زندگی و دیرهای قرون گذشته و مذهب و رسوم زنگی مردم می باشد

جشنهای سنتی و فولکلوریک کشور

شاعر می میرد ولی اندیشه اش فناناپذیر است ( یعنی خود اشعار صایات نووا)

بررسی انتقادی

این فیلم توانست به عنوان یک فیلم غیر روایتی توام با داستان دیداری وشنیداری درنظر گرفته شده و از تشبیهات و تصورات ادراکی عالی استفاده می کند . این فیلم ، مجموعه ای از تابلوهای نقاشی زنده است که اغلب ترجیح می دهد حرکات دوربین را قطع کند . میخائیل وارتانوف Mikhail Vartanov ، تهیه کنندهء فیلم گفت : گذشته از زبان فیلمی که در آثار گریقیث Griffith و آیزنشتین Eisenstein اظهار شد جهان سینما تا زمان ساخته شدن رنگ انار ، هیچ تحول انقلابی جدیدی را کشف نکرد البته اگر زبان بونوئل Buñuel در فیلم سگ اندلسی'Andalusian Dog' را به حساب نیاوریم . به باور میکل آنجلو آنتونیونی Michelangelo Antonioni رنگ انار ، یکی از آثار کاملاً زیبا و گیج کننده است او می گوید به نظر من پاراجانوف یکی از بهترین کارگردانان فیلم دنیاست

تقریبا هیچکدام از صحنه‌ها آن چیزی نیست که به طور نرمال دیده می‌شود. دلیل انتخاب این فیلم این است که مقدار خیلی زیادی در این فیلم آثار آن چیزی که یونگ اسم ناخودآگاه جمعی را انتخاب کرده دیده می‌شود و اصلا مناسب نیست که با ایده‌های فرویدی به فیلم نزدیک شویم. خیلی از نمادهایی که در فیلم ظاهر می‌شوند نمادهای کلی هستند که برای همه‌ی انسان‌ها به طور مشترک معنی‌دار هستند و اینطور نیست که این نمادها از ناخودآگاه شخصی پاراجانوف بیرون آماده است.

به طور خلاصه این فیلم چیزی شبیه فیلم است که توسط پاراجانوف ساخته شده و قرار است که در مورد زندگی شاعر بزرگ ارمنستان سایات نووآ باشد. سایات نووآ معروف‌ترین شخصیت ارمنستان در سنت عاشیق‌های ارمنستان بوده و در قرن هیجدهم زندگی می‌کرده. در ابتدای فیلم نوشته‌ای از احتمالا خود پاراجانوف می‌آید که هدف فیلم روایت بیوگرافی شاعر نیست بلکه هدفش آشنا کردن شما با زندگی درونی شاعر است. در واقع شخصیت فیلم روح سایات نووآ است نه خود سایات نووآ و صحنه‌های فیلم درون سایات نووآ را نشان می‌دهد. بیشتر از هر فیلم دیگری، به طور بسیار سنگینی از نمادگرایی و تمثیل استفاده شده است .

در ساختار این فیلم ، قطعه‌هایی از اشعار سایات نووآ می‌آید به عنوان مقدمه‌ای از یک فصل و بعد شما آن فصل از زندگی او را مثلا کودکی، جوان‌سالی، یا پیریش را می‌بینید. فیلم متمرکز است روی رنجی که شاعر در زندگی‌اش برده. در ابتدای فیلم هم اشاره‌ای به شعری از او می‌شود که «من انسانی هستم که همه‌ی روح و زندگی‌ام شکنجه و رنج است» پاراجانوف سعی می‌کند که او را به عنوان کسی که بسیار رنج کشیده نشان دهد.

خیلی ها آن را نگین آثار پاراجانف می دانند. این اثر نیز به خاطر محتوا یش توسط انجمن سوویت قدغن اعلام گشت. پاراجانف سپس فیلم را مجددا تدوین کرده و نام آن را به انگلیسی تغییر داد، تا برجسته ترین کار خویش را بهتر به جهانیان معرفی نماید.

در رنگ انار که چند سال قبل از حبس ساخته شد، شهادت شاعرانه ی ترانه سرای ارمنی، سایات نووا، به تصویر کشیده شده است

.پاراجانف در سال ۱۹۶۸ در استودیوی «آرمن فیلم»، فیلم رنگ انار (سایات نوا) را ساخت که در آن اصول هنری و زیبا شناختی سینمای خود را به حد اعلا رسانید. حکومت شوروی برای نمایش آن محدودیت هایی وضع کرد و حتی از نمایش و انتشار جهانی آن جلوگیری به عمل آورد، ویرایش هایی روی آن توسط یوتکوویچ صورت گرفت و در نهایت فیلم در ارمنستان به نمایش درآمد.

این فیلم با یک مقدمه و هشت فصل شرح احوال معنوی «سایات نووا»، شاعر ارمنی قرن هجدهم پی گرفته میشود. «نووا» (الکسانیان) که کودکی فقیرزاده است، با خانوادهاش به تفلیس مهاجرت میکند. پس از گذشت سالها، «نووا»ی جوان به مقام موسیقیدان دربار شاهزادهای (میناسیان) دست پیدا میکند. اما تاب زندگی در دربار را نمیآورد و برای ریاضتکشی، کنج عزلت میگزیند و راهب (گالستیان) میشود. در این بین همزاد مؤنث «نووا» (چیارلی) هم گاهبیگاه حضور پیدا میکند و زیبائیها و مرارتهای زندگی را برای او به تصویر درمیآورد. «نووا» پا به سن میگذارد (گه گچکوری) و با رویاهایش سرگرم است، در حالی که تصمیم گرفته کلیسا را هم رها کند...

* فیلمی شگفتانگیز که هیچ یک از قواعد و اصول سینمای داستان گو را رعایت نمیکند. پاراجانوف با ستایشی بی دریغ از مظاهر فرهنگ ارمنی، به احیای زیبائی شناسی هنرهای نمایشی قومی می نشیند که بارها مورد تهاجم قرار گرفته است. تطابق صحنه های فیلم با وقایع مکتوب زندگی سایات نووا (1712 - 1795) به دشواری ممکن می شود و می بینیم که شاعر ملی تبدیل به نمادی مسیح گونه میشود تا بر پیکر کم جان فرهنگ مردمش بدمد. تصاویر فیلم زیبا هستند و موسیقی، پابهپای تصاویر، هیجان انگیزترین صحنه ها را خلق میکند. شاید ارتباط تماشاگری که عادت به هنر روائی کلاسیک دارد با این فیلم استثنائی دشوار باشد، اما پاراجانوف آن چنان هر کادر فیلم را با اشیاء و نشانه های هنری انباشته است که عکس العملی جز ستایش باقی نمیگذارد. در مقابل رنگ انار می بایست تعصبات هنری را کنار گذاشت و به تصاویری دل سپرد که در تاریخ سینما نظیری ندارند. نسخه اصلی فیلم که در 1969 آماده نمایش بود، برخلاف میل و نظر پاراجانوف و به بهانه ثقیل بودن، توسط سرگئی یوتکهویچ تدوین (یا در واقع) قطعه قطعه شد و به شکل فعلی درآمد.

منابع

1: Cachiers Du Cinema, Top10 Lists

2: Time Out Top100 Films (Centenary)

3: "Sayat-Nova" at Parajanov.com

4: Armenian Rhapsody, The Independent, London, 1999

5: Parajanov.com

6: Antonioni on Parajanov

7: Paradjanov Influence

8:fa.wikipedia.org/wiki/

9:www.salam30nama.blogfa.com/post-34.aspx

10:roospigari.blogspot.com/2010/02/blog-post_22.html

11:www.iranact.com/cinema/Movies/ShowMovies.asp?id