ارامنهء هندوستان

ارامنهء هندوستان

ترجمه از گارگین فتائی

 

مشارکت ارامنه با هندیها و حضور آنها در هندوستان بسیار قدیمی است و در طی چندین قرن در گذشته مشارکت فرهنگی و اقتصادی متقابل ارامنه و هندیها وجود داشته است . حضور آنها در هندوستان از چند طریق بوده است

 

دوران باستان

اعتقاد بر این است که ارمنیان برای اولین بار حدود دو هزار سال پیش از میلاد به همراه شامیرام Semiramis ، ملکهء جنجگوی آشور [1] که به هندوستان تاخت به عنوان هم پیمانان وفادار وی به هندوستان آمده باشند . چندین قرن بعد در 327 پیش از میلاد ، اعتقاد بر این است که ارامنه در این تاریخ هم به هندوستان آمده باشند و این هنگامی است که ارامنه به عناصر کمکی نیروهای تحت فرمان اسکندر کبیر ، زمانی که ارمنستان را به سمت هندوستان پیمود ملحق شدند. قدیمی ترین سند مرجع مربوط به روابط متقابل بین ارامنه و هندیها در سیروپدیا Cyropaedia  ( هیات اعزامی پارسی) پیدا شده که یک کار یونانی باستانی از سوی گزنفون Xenophon (430 BC – 355 BC) است . این منابع دلالت بر این دارد که ارامنه ای چند به هندوستان سفر کردند و نیز به خوبی از مسیرهای سمت هندوستان و نیز جغرافیای سیاسی و اجتماعی ، محیط فرهنگی – اجتماعی و زندگی اقتصادی در شبه قارهء هند آگاه بودند .

 

تاریخ

ارامنه با چندین بخش از هندوستان دارای روابط تجاری سنتی بوده اند و از قرن هفدهم چندین ارمنی در کِرالا Kerala که یک ایالت هندی واقع در ساحل مکالابار Malabar Coast است سکونت داشته اند . ارامنه بخش وسیعی از تجارت بین المللی منطقه بویژه در زمینهء سنگ های قیمتی و کیفیت اجناس را بر عهده داشتند .

یک کتاب راهنما منتشره در 1956 در دهلی هندوستان اظهار می دارد که یک تاجر سیاستمدار ارمنی به نام توماس کانا Thomas Cana در سال 780 از راه دریای مدیترانه به هندوستان رسید . هفتصد سال پس از این واقعه یعنی در 1498 واسکودو گاما Vasco da Gama به ساحل مالابار رسید . توماس کانا یک تاجر ثروتمند بود که عمدتاً ادویه و پارچه معامله می نمود او همچنین موفق شد که فرمانی حکاکی شده بر روی بشغاب مسی از حکام مالابار به دست آورد که چندین امتیاز تجاری ، اجتماعی و دینی برای مسیحی مذهبان اعطا می کرد .

ارامنهء هندوستان به حق می توانند به خاطر گذشتهء پرافتخارشان ، مغرور باشند ولی وضعیت فعلی و آیندهء شان در کل درخشان نیست . تعداد آنها به نحو چشمگیری کاهش یافته است . در حال حاضر به زحمت صد نفر ارمنی در هندوستان یافت می شود که آن هم در کلکته هستند یعنی جایی که هنوز کالج ارمنی فعال است .

 

سکونت ها

حضور چند قرنی ارامنه به عنوان شاهزادگان تجارت هندوستان نوصیف می شود که باعث حضور تعدادی از سکونت های کوچک یا بزرگ ارامنه در چندین نقطه از هندوستان از قبیل آگرا Agra سورات Surat مومبای Mumbai چینسورا Chinsurah کاندرناگور Candernagore  کلکته ، صیدآباد ،  چنار Chennai گاولیور Gwalior  لوکنا Lucknow و چندین نقطهء دیگر واقع در جمهوری هند گردید . لاهور و داکا در حال حاضر در پاکستان و بنگلادش هستند اما قسمت های قبلی که از هندوستان جدا نشده و نیز کابل ، پایتخت افغانسان ، دارای یک جمعیت ارمنی بود . تعدادی ارمنی نیز در برمه و آسیا جنوب شرقی وجود داشت .

اکبر ، امپراطور مغولی هندوستان در قرن شانزدهم از ارامنه برای اقامت در آگرا دعوت به عمل نمود و در اواسط قرن نوزدهم ، آگرا دارای یک جمعیت قابل ملاحظه ای از ارامنه بود . بر اساس یک حکم امپراطوری ، تجار ارمنی از پرداخت مالیات در خصوص واردات و صادرات کالا بوسیلهء خودشان معاف بودند و آنها همچنین مجاز به حرکت به اطراف امپراطوری مغول بودند در حالیکه سایر خارجیان از این حق محروم بودند . در سال 1562 در آگرا یک کلیسای ارمنی ساخته شد .

در طی قرن شانزدهم و بعد از آن ، ارامنه ای که عمدتاً از پرسیا ( ایران) آمده بودند یک جامعهء مهم تجاری در سورات Surat که فعالترین بندر آن  واقع در ساحل غربی هندوستان بود را تشکیل دادند . شهر بندری سورات لنگرگاه منظم و ترافیک کشتیهایی بود که از بصره و بندرعباس می آمدند . ارامنهء سورات دو کلیسا و یک آرامگاه برای خود ساختند و یک سنگ قبر ارمنی متعلق به سال 1579 حامل کتیبه هایی است . کلیسای دوم در 1778 ساخته شده و وقف مریم مقدس گردید . یک دست نویس به زبان ارمنی در 1678 که هم اکنون در کتابخانه سالتوکیوف شچدرین Saltikov-Shchedrin Library در سن پترزبورگ روسیه نگهداری می گردد از کولونی دائمی ارامنه در سورات گزارش می دهد .

ارامنه در چینشورا Chinsurah نزدیک کلکته در بنگال غربی ساکن شده و در 1697  کلیسایی در آنجا ساختند . این کلیسا دومین کلیسای قدیمی در بنگال است و هنوز تحت مراقبت جامعهء کلیسایی ارامنهء کلکته Calcutta Armenian Church Committee به خوبی نگهداری شده است .

در طی دورهء اورنگ زیب Aurangzeb امپراطور مغولی  ، فرمانی صادر شد که ارامنه را به تشکیل اقامت گاه در صیدآباد که حومهء مرشد آباد بود و بعداً مرکز استان مغولی سوبا suba در بنگال شد مجاز می نمود . این فرمان امپراطوری ،  مالیات وضع شده را نیز از پنج درصد به سه و نیم درصد در دو بخش تجاری ارامنه یعنی خرده فروشی و ابریشم خام تقلیل می داد . این فرمان تصریح می نمود که دارائی ارامنهء متوفی باید به جامعهء ارمنی انتقال یابد . در اواسط قرن هجدهم ارامنه در جامعهء تجاری بنگال بسیار فعال شدند .  در 1758 ارامنه ،  کلیسای مریم باکره Church of the virgin Mary   را در بازار خان صید  Saidabad’s Khan market آباد بنا نمودند  .

 

ارامنه در جمهوری هند

ارامنه بعد از تاسیس جمهوری هند نیز به حضور خود در هندوستان ادامه دادند

معروف ترین موسسهء ارمنی در هندوستان کالج و آکادمی بشردوستانهء ارمنی Armenian College and Philanthropic Academy است  که بیشتر به عنوان کالج ارمنی شناخته می شود که مقر آن در کلکته بوده و توسط خیرین و بخشندگان تاسیس شده است که مدیریت آن چند سال پیش به حوزهء اسقف نشین اجمیادزین در ارمنستان واگزار شد [2] . حدود 125 کودک از جمهوری ارمنستان ، ایران ، عراق و جمعیت ارامنهء محلی در این کالج مشغول تحصیل هستند .

کلوپ ورزشی ارامنه Armenian Sports Club نیز در هندوستان هنوز فعال است

نشان همکاری اعطا شده به شهر چنی هنوز وجود دارد . ووکسان Woksan که یک تاجر ارمنی بود مال زیادی را از تجارت با Nawab of Arcotاز طریق سرمایه گزاری عظیم در بخش ساختمان سازی به دست آورد . پل مارمالونگ Marmalong Bridge با طاقهایش در عرض رودخانهء آدیار Adyar  بوسیلهء او ساخته شد و او برای ساخت این پل مبالغ هنگفتی به مقامات محلی پرداخت نمود .  او در کنار ساختن خانه های استراحت برای زوار ، چاپل بانوی معجزه ها Chapel of Our Lady of Miracles ( مریم مقدس ) را هم ساخت . تنها جیزی که از آن دوره باقی مانده کلیسای مریم مقدس 1772 است که  در خیابان ارمنستان Armenia Street در جنوب بلک تاون Black Town واقع است [3] ( این منطقه امروزه جورج تاون Georgetown  نامیده می شود)

 

روابط ارمنستان و هندوستان

لوون در پتروسیان Levon Ter-Petrossian ( رئیس جمهور اسبق ارمنستان) در سال 1995 از هندوستان دیدن نموده و پیمان دوستی و همکاری با این کشور امضا نمود و وارتان اوسکانیان Vartan Oskanian وزیر خارجهء وقت نیز در سال 2000 به هنوستان سفر کرد . آقای دیگویجی سینگ Mr. Digvijay Singh وزیر امور خراجهء هندوستان نیز در جولای 2003 از ارمنستان دیدن نمود . روبرت کوچاریان Robert Kocharian نیز از اکتبر تا نوامبر 2003 به همراه چندین وزیر و یک هبات تجاری نیرومند از هندوستان دیدن نمود . سه توافق نامه امضا گردید و هندوستان پنج میلیون دلار به ارمنستان اعطا نمود . در جاندیگار Chandigarh ، رئیس جمهور ارمنستان ، اولین مرکز مطالعات قفقاز Centre for Caucasian Study  را برپا نمود .

بایرون سینگ شخاوات Bhairon Singh Shekhawat معاون رئیس جمهور هندوستان در اکتبر 2005 از ارمنستان دیدن نمود . در طی این ملاقات ، یادداشت تفاهمی در زمینهء همکاریهای پارلمانی امضا گردیده و استاد مربوط به پیمان دوستی و هکمکاری بین ارمنستان و هندوستان مبادله گردید .

چندین موافقت نامهء دوجانبه بین ارمنستان و هندوستان امضا شده است . این توافق نامه ها شامل پروتوکل هایی در زمینهء برپایی روابط دیپلماتیک و یک پروتکل در زمینهء برقراری روابط کنسولی ( آگوست 1992) یک توافق نامه در زمینهء همکاری تجاری و اقتصادی ( مارس 1993) یک توافق نامه همکاری در زمینهء علم و تکنولوژی ( مارس 1994) و یک پیمان دوستی و همکاری ( دسامبر 1995) می باشد .

انجمن دوستی ارمنستان و هندوستان [4]  ( انجمن ارامنه برای دوستی و روابط فرهنگی با کشورهای خارجی) به جمهوری هند و  ایام استقلال این کشور توجه دارد .

 

مذهب

اکثر ارامنهء هندوستان از ارامنهء حواری ارتودکس گریگوری و وابسته به حوزهء اجمیادزین هستند . تعدادی کلیسای حواری ارمنی به قرار زیر در هندوستان وجود دارد

 

کلیسای ارمنی نازارت در کلکته

Armenian Holy Church of Nazareth, Kolkata

 

کلیسای ارمنی گریگور مقدس در کلکته

Armenian St. Gregory's Church, Kolkata

 

کلیسای ارمنی در چنای( مدرس)

Armenian Church at Chennai (Madras)

 

کلیسای حواری ارمنی پتروس مقدس در مومبای( بمبئی)

St. Peter's Armenian Apostolic Church in Mumbai (Bombay)

 

کلیسای ارمنی در چینسورا

Armenian Church at Chinsurah

 

کلیسای ارمنی در صیدآباد ( بازسازی شده)

Armenian Church at Saidabad (renovated)

 

کلیسای حواری ارمنی گریگور مقدس در سورابایا

Surabaya St. George's Armenian Apostolic Church

 

چاپل تثلیث مقدس ( کلیسای تانگرا)

The Holy Trinity Chapel (Church of Tangra)

 

در فوریه 2007 گارگین دوم جاثلیق کل ارامنه از هندوستان دیدن نموده و در دهلی نو با رئیس جمهور هند ملاقات نمود . او همچنین از مدرس ، بمبئی و کلکته هم دیدن نمود

 

شخصیت ها

ارامنه از تاریخ هندوستان حدود دو هزاره با آنها سهیمند . آنها اثرات عمیقی در تجارت و بازرگانی هندوستان از خود برجای گذاشته اند اما در غنی سازی فرهنگ و تمدن هند نیز سهم داشته اند . چندین شخصیت برجستهء ارمنی در دوران مختلف و در زمان حکام گوناگون هندوستان وجود داشته اند .

 

آبدول های Abdul Hai

رئیس دادگستری امپراطوری مغول در زمان اکبر شاه

 

دومینگو پیرز Domingo Pires

یک مترجم پرتغالی دادگاه اکبر شاه بوده و در سپتامبر 1579 برای ارائهء دعوت نامه های پادشاهی به یسوعی ها ( یا ژزوئیت ها که از فرقه های مسیحیان کاتولیک هستند) جهت آمدن به دادگاه اکبر شاه برای مذاکرات دینی به گوا  Goa اعزام گردید .

 

 

لیدی جولیانا Lady Juliana

اعتقاد بر این است که خواهر یکی از همسران ارمنی اکبرشاه و پزشک حرمسرای دربار بود . او اولین کلیسای آگرا را ساخت . او بعداً با ژان فیلیپ دو بوبون آو ناواره Jean Philipe de Boubon of Navarre  که یک شاهزادهء فرانسوی بود ازدواج نمود .

 

ماریام زامانی بگوم Mariam Zamani Begum

یکی از همسران اکبر شاه که گفته می شود ارمنی بود و قصر او هنوز در فاتح آباد سیکری در اوتار پرادش هندوستان پابرجاست اما هم اکنون اکثر مورخین با هم توافق دارند که مریم زمانی اولین همسر هندوی اکبر شاه و پرنسس امبر بود

 

نواب سلطان مریم بیگم صاحبا Sultan Mariam Begum Saheba

یک خانم ارمنی که به ویلایتی بیگم Vilayati Begum هم معروف است که با شاه قاضی الدین حیدر Ghaziuddin Hyder ازدواج نموده او  هنگام اعطای عنوان پادشاهی از سوی بریتانیا به وی در سال 1814 پادشاه اوده Oudh گردید .

 

میرزا ذوالقرنین Mirza Zul Quarnain

که فرزند خواندگی اکبرشاه را پذیرفته و همسرش ارمنی بود . او بر چند زبان و بویژه پرتغالی  تسلط کامل داشت . با مرگ پدرش در 1613 او به عنوان گردآورندهء مالیات های وضع شده بر نمک تولید شده در سامبهار ( راجپوتانا) Sambhar (Rajputana)  موفق گردید . ترقی و پیشرف او سریع بود و او گام به گام موقعیت های خود را به عنوان فرماندار و حاکم سامبهار ، موگور Mogor ، بابریج Babraich  ( اود) ، لاهور و بنگال حفظ نمود . امپراطور جهانگیر به او لقب امیری اعطا نمود . او همچنین روابلط بسیار گرم و صمیمی را با یسوعیان در هندوستان آن زمان برقرار نمود . میرزا ، شاعر ، خواننده و نمایشنامه نویس نیز بود و اشعاری را به اردو و فارسی می ساخت .

 

سرمد Sarmad

از ارامنهء اورنگزیب و محقق و از بزرگان تصوف در آن زمان بود [5] و سنگ قبر او نزدیک مسجد جامع است . استعداد شعری او  اغلب با اشعار سروده شده توسط فردوسی ، سعدی ، حافظ و خیام مقایسه می گردد . او ظاهراً در 1671 بوسیله اورنگزیب اعدام گردید .

 

کتاب راهنمای هندی تاکرز Thackers Indian Directory (1864-1960)  تعدادی از اسامی ارامنه را در تجارت و حکومت فهرست نموده است .

 

مشارکت ها

حرفهء پزشکی

ارامنه در هندوستان در حرفهء پزشکی نیز مشارکت داشته اند و برخی از شخصیت های هندی – ارمنی که در علوم پزشکی هندوستان سهیم بوده اند شامل موارد زیرند .

 

دکتر جوزف مارکوس جوزف Dr. Joseph Marcus Joseph

یک ارمنی که در سال 1852 به خدمات پزشکی هندوستان ملحق گشت و در سال 1880 به قائم مقامی ریاست پزشکی ارتش رسید . ارتش هندوستان تحت فرمان بریتانیا دارای چتدین ستوان ، سروان و افسر ارشد جراح بود .

 

 

استفان مانوک Stephan Manouk

پسر هوسپ مانوک Hovsep Manouk ، تاجر معروف بود که در سال 1862 از دانشگاه سلطنتی پزشکی لندن Royal Medical University  درجهء دکترای جراحی را کسب نمود . خدمات او در طی شیوع وبا در آن زمان باعث کسب مدرک افتخار از سوی دولت بریتانیا به او گردید .

 

دکتر سارکیس آوِتوم Dr. Sargis Avetoom

از افراد ارتش هندوستان که در فعالیت های ارتش بریتانیا در افغانستان ، مصر و برمه مشارکت نموده و و از سوی دولت بریتانیا افتخار کسب مدال و ستارهء خدیو Khedives star همراه با مدال از مصر و مدال از برمه را نمود . او دارویی برای اسهال خونی dysentery کشف نموده  و در تعدادی از زبانها نظیر ارمنی ، روسی ، انگلیسی ، آلمانی ، هندی ، بنگالی ، بلژیکی و پشتو وارد بود .

 

دکتر آرتور زهراب Doctor Arthur Zorab

که روش عمل جراحی آب سیاه ( آب مروارید ) operating style for glaucoma را کامل نموده و روش او بعد از او به " عمل جراحی زهراب" Zorab operation معروف شد

 

دکتر استفان اون موسس Dr. Stepen Owen Moses

پیشگام آمبولانس های سنت جون St. John’s Ambulance Courses در کلکته و در طی جنگ جهانی اول ، اولین آمبولانس صلیب سرخ را وارد کلکته نمود .

 

دکتر ماری خاچاطور Dr. Marie Catchatoor

یک خانم ارمنی و اولین زن هندوستان که به ریاست جراحی بنگال غربی منصوب شد . او در اوائل دههء هشتاد به عنوان سرپرست بیمارستان لیدی دوفرین Lady Dufferin Hospital بازنشسته شد .

 

حرفهء قضائی

جامعهء ارمنی هندوستان تعدادی از وکلای مدافع[6] advocates و دعاوی[7] barristers و مشاورین قضایی[8] Solicitors برجسته را که شامل اعضاء مجمع بنگال و شورای قانون گزاری بنگال Legislative Council of Bangal بوده اند ارائه داده است که برخی از این ارامنهء برجسته به قرار زیرند

 

 

ام پی گاسپار M. P. Gasper

از وکلای برجستهء دادگاه عالی کلکته Calcutta High Court و اولین ارمنی بود که قانون آزمایشی خدمات مدنی هندوستان [9] را در سال 1869 تصویب نمود.

 

گرگیوری پل Gregory Paul

که فارغ التحصیل از دانشگاه کمبریج بوده و سمت های گوناگونی را  در دیوان عالی هندوستان عهده دار بود

 

زمینه های دیگر

ارامنهء هندوستان در زمینه های دیگر نیز افراد برجسته ای داشته اند نظیر

 

ژوزف ملیک بگلر Joseph Melik Beglar

یک باستان شناس در ادارهء امور عمومی هندوستان بریتانیا [10] که در حفاریهای مهم باستان شناختی مشارکت می نمود که شامل حفاریهای مجتمع معبد مهابادیدهی  Mahabodhi Temple complex در بدگایای Bodh Gaya  هندوستان   بود .

 

خواجه پتروس وسکان Coja Petrus Uscan

رئیس جامعهء ارمنی در مدرس  ، او پل مارمالونگ Marmalong Bridge را در عرض رودخانهء آدیار River Adyar و نیز پله هایی برای چاپل واقع در نوک کوه سنت توماس St Thomas Mount.  ساخت .

 

سر گریگوری چارلز پل  Sir Gregory Charles Paul

یک ارمنی متولد شده در کلکته که در دانشگاه کمبریج تحصیل نموده و در طی حکومت بریتانیا در لندن مدافع کل [11] Advocate General دادگاه عدالت بنگال بود . او به مدت بیش از سی سال به عنوان مدافع کل خدمت نموده و دست آوردش افتخار کسب عنوان نجیب زادگی و لقب سر گریگور چارلز پل بود . او در ناراکلدانگا Narkeldanga که قبرستان یوانانیان است به خاک سپرده شد . جامعهء کلیسای ارمنی اجازهء دفن او با مراسم کلیسای ارمنی را نداد [12]  . امتیاز او می تواند از طریق اعمال و اقداماتی که او برای بیش از سی سال به عنوان یک وکیل متولد هندوستان انجام داد سنجیده شود .

این کار سر گریگوری و سایر ارامنهء برجستهء آن دوران بود که تراست های ارمنی Armenian Trusts  را بر اساس قانون ادارهء دادگاه عالی کلکته[13] مصوب 1888 به کلکته آوردند از این میان سر گریگوری چارلز پل و جان گریگوری آبکار John Gregory Apcar  معروف تر بودند و آنها دو تراست تشکیل دادند یکی  برای ادارهء امور خیریهء ارامنه که به مدیریت صاحب منصبان کلیسای ارمنی بود و دیگری برای ادارهء کالج ارمنی و آکادمی بشردوستانه ( به ریاست آرابلا واردون Arabella Vardon  از مدافعین کل کلکته) .

آن کار این تراست ها بود که امکان بقا و شناسایی جامعهء کوچک ارامنه هندوستان را داد بدون این تراست ها آنها گم می شدند

 

توماس ملکم Thomas Malcolm (1837-1918)

سرپرست کلیسای ارمنی به مدت پنجاه سال . تولد 1837 در بوشهر ایران و وفات ششم مارس 1918 در کلکته هندوستان ( منبع ارامنه در هندوستان نوشتهء M J Seth       صفحهء 444 تجدید جاپ در سال 2005) مزار وی در آرامگاه کلیسای ارمنی Armenian Church Cemetery    در پائین تر از سیرکولار رود Circular Road  است .

 

زیرنویس

1: شامیرام یا سمیرامیس از اعضای اصلی داستانی عاشقانه است که در طی آن سمیرامیس آشوری و آرا گقتسیک   Ara Geghetsik یا آرا مقلب به آرای زیبای ارمنی شیفتهء هم می شوند . البته این دو از خدایان این اقوام هم هستند و این ماجرا جنبهء نیمه افسانه ای دارد .

2: کالج ارمنی تا چندی پیش زیر نظر شورای خلیفه گری ارامنهء اصفهان فعالیت می نمود .

3: معمولاً رسم بر این است که تعدادی از اسامی خیابانهای شهرهای بزرگ و بویژه پایتخت یک کشور از اسامی سایر کشورها باشد و در این نام گزاری ، عواملی چند نظیر همسایگی ، دوستی و رابطهء تاریخی ، قرار گرفتن سفارت آن کشور در آن خیابان و غیره  دخیلند نظیر نامهای خیابانهای آرژانتین ، پاکستان ، ترکمنستان و نظایر آن در تهران .

4:  Armenia-India Friendship Society

5: این اولین بار است که می شنوم که ارامنه ، صوفی هم داشته اند به هر حال در این زمینه باید تحقیقات بیشتری به عمل آید .

6: نظام حقوقی انگلستان یک نظام حقوقی خاص است که با نظام حقوقی اروپای قاره ای تفاوت های اساسی دارد در اینجا آدووکیت ها هم می توانند وکلای رسمی دادگستری و هم وکلای غیر رسمی و از افراد عادی باشند که در حالت دوم چیزی شبیه وکالت اتفاقی و وکالت های محضری در ایران است .

7: باریسترها در واقع وکلایی هستند که تا مشاورین قضائی ، پرونده ای را به آنها ارجاع نکنند به طور مستقیم حق مراجعه به دادگاه را نخوهند داشت .

8: سولیسترها یا مشاوران قضائی ، کسانی هستند که مردم ابتدا برای مشاوره در یک موضوع قضائی نزد آنها می روند و اگر تشخیص دهند که پرونده نیاز به وکیل دارد آن را به باریسترها ارجاع می دهند .

9: Indian Civil Service Examination in 1869

10: Public Works Department of British India

11: در واقع مشاور قضائی دادگاه است .

12: نویسنده علت این امتناع را ذکر نکرده است .

13: Administration of the Calcutta High Court in 1888.

 

 

 

منابع

1: en.wikipedia.org/wiki/Armenians_in_India

2: Oxford reference A Concise Dictionary of Law – second edition 1989