مطالبی در باره روشن کردن شمع در کلیساهای ارمنی

نوشته اسقف اعظم آرداک مانوکیان

ترجمه و توضیحات  از گارگین فتائی

منبع : مقالهء  روشن کردن شمع چه مفهومی دارد؟

کتاب ارمنی زبان شوقاردزاک Շողարձակ  به معنای نورافشان در دو مجلد نوشته اسقف اعظم آرداک مانوکیان  - انتشارات شورای خلیفه گری ارامنهء تهران – سال 2009 جلد اول صفحات 82 – 78

 

شمع در زبان ارمنی معادل واژة  مُم մոմ  به انگلیسی mom است . روشن کردن شمع در کلیسای ارمنی ، کلیسای ارتوکس و کاتولیک مرسوم است ولی این عمل در شاخه های گوناگون کلیسای پروتستان مرسوم نیست .

در زیر مطالبی در مورد روئشن کردن شمع در کلیساهای ارمنی را می خوانید .

در کلیساهی ارمنی  ، روشن کردن شمع  ، قسمتی از عبادت دینی است و نشان آشکاری از زندگی روحانی و مبتنی بر ایمان است چرا که کسانی که در کلیسا شمع روشن می کنند بعد از روشن کردن شمع به مدت چندین دقیقه در خود فرو رفته و به دعا پرداخته و تقاضای خود را در پیشگاه خداوند می آورند.

به کار گیری شمع به سالهای بسیار دور باز می گردد و این کار هم به منظور روشنائی و هم به مقاصد پرستشی  انجام می شده است .

در کلیساها و نیز سایر مکانهای عبادتی به همراه شمع از قندیل ها نیز استفاده می شده است . قندیل ها را با روغن روشن کرده و مکان عبادت را نورانی می ساختند ولی در حال حاضر برق در مکانهای عبادتی و کلیساها کار روشنائی را می کند و تنها در کلیسای یعقوب مقدس Surb Hagop و سایر کلیساهای بیت المقدس هنوز از شمع به منظور روشنائی استفاده می شود . در مراسم صبح و عصر کلیساها و بر روی شمعدانهای مخصوصی شمع روشن می شد و آنها را در کنار کتاب دعا می گذاشتند و در هنگام مراسم عشاء ربانی در محراب ، شمعدان ها را روشن می کردند . اکنون لامپ های برقی جای آنها را گرفته اند که در برخی موارد به هیبت و شکل شمع می باشند . هم اکنون نیز در محراب کلیسا به یاد گذشته دو شمع روشن می گردد .

در کلیساها همچنین از نوعی شمع به نام مِقرامُم մեղրամոմ  به انگلیسی meghramom نیز استفاده می کردند که از مواد خالصی تهیه شده و دود نمی کرد . صنعت تهیه ضمع نیز در طی قرنها رواج داشته است و چه در کلیساها و چه در سایر مکانها ما شاهد انواع گوناگون و متعددی از شمعها هستیم . در کنار روشن کردن شمع ، صنعت تهیه شمعدانها نیز مورد کاربرد بود و در کلیساها انواع گوناگونی از شمعدانها وجود دارد .

در طی مراسم کلیسایی ، دو نوجوان شمع به دست هم وجود داشته اند که هم کنون نیز چنین است . در کلیساهای ارامنهء ایران این رسم به خاطر اینکه روز یک شنبه در ایران روز کاری است و بچه ها به مدرسه می روند اجرا نمی شود .

رسم روشن کردن شمع باعث شد که در قسمت ورودی کلیساها یا درون آن شمع فروشیهایی دایر گردند و نیز برخی از کلیساها خود اقدام به تهیه شمع پرداختند .

در خصوص تهیه و فروش شمع در قانون پولوژنیا Պոլոժենիա  به انگلیسی

Polojenia در سال 1836 به مواد جالبی برمی خوریم .

در مادهء 1230 این قانون چنین آمده است

به متصدیان امور کلیساها اجزه داده می شود که به ساخت و فروش شمعها نه تنها به مهمانان کلیسا بلکه به همهء ارامنه ای که آن را در مراسم الهی و روحانی و سایر مراسم ملت ارمنی به کار می رود  داده می شود . فروش این شمعها در داخل یا نزدیک کلیساها خواهد بود و برای این منظور اجازهء دایر کردن دکه هایی نزدیک کلیساها مشروط بر اینکه این دکه ها با تصمیم سران حکومت محلی باز شوند و نه با تصمیم کلیساهای ارتودکس نزدیک آن داده می شود تا مشکلاتی که ممکن است هنگام فروش این شمعها رخ دهد برطرف گردد و به پاتریارک جاثلیق ارامنه اجازه داده می شود که بین شمعهایی که در مراسم روحانی ارمنی از آنها استفاده می شود و شمعهایی که در مراسم کلیسایی ارتودکس های روسی استفاده می شود علامتی به نشانی تفاوت بگذارد.

( به نقل از کتاب " حقوق کلیسای ارمنی " نوشتهء ن . و ملیک تانگیان 1903 صحهء 707)

آراکل داوریژتسی Առաքել Դաւրիժեցի  به انگلیسی Arakel Davrijetsi  می نویسد که در سال 1625 میلادی ، بایندور بیگ به دستور شاه عباس به ایروان می رود . او یک روز به همراه امیرگونا خان ( امیر ایروان) به زیارت کلیسای جامع آنانیا می رود که تحت ریاست استاد روحانی موسِس داتِواتسی Մովսէս Տաթևացի  به انگلیسی Movses Datevatsi بود . وی به احترام مهمانان خود ، به هر کدام هفت شمع سفید هدیه می دهد . بایندور بیگ از سفیدی شمعها به وجد می آید زیرا در ایران چنین شمعهای سفیدی را ندیده بود . استاد موسِس ، شمع سازی را در بیت المقدس فراگرفته بود . بایندور که به دستور شاه عباس به منظور جمع آوری افرادی به ایروان آمده بود این شمعها را برای اهدا به شاه عباس نگاه می دارد . امیر گونا خان هم هفت شمع اهدایی به خود را به  بایندور می دهد و استاد موسِس هم دوباره هفت شمع دیگر به بایندور می دهد و بایندور هم این بیست و یک شمع را به شاه عباس اهدا می کند . شاه عباس از سفیدی و زیبایی شمع ها شگفت زده می شود و فرمانی مبنی بر فرستادن استاد موسِس نزد خود به امیرگوناخان می فرستد . استاد موسِس نیز بلافاصله به بغداد می رود زیرا شاه عباس برای آزادی این شهر از عثمانیها به آنجا رفته بود . شاه عباس در دیدار با استاد مجدداً شگفتی خود را از سفیدی شمعها ابراز می دارد و استاد نیز توضیحاتی در مورد شمعها و تهیهء آنها می دهد سپس شاه عباس به لالابیگ که شهردار اصفهان بود فرمانی می نوبسد مبنی بر اینکه برای تهیه شمع سفید به استاد موسِس ، امکاناتی ارائه گردد و علاوه بر این در این فرمان آمده که صد لیار شمع در اختیار استاد قرار گیرد و سه نفر از دربار کلیه هزینه ها را متقبل گردند و باغی برای ساختن شمع در اختیار استاد قرار گیرد و استاد هم به آن سه خدمتکار ، طرز تهیهء شمع را آموزش دهد .

لالابیگ شهردار اصفهان نیز پس از دریافت فرمان شاه عباس به استاد موسِس تسهیلاتی اعطا نموده و باغ تیلیم خان را در اختیار وی می گذارد .

استاد هم د ر آن باغ ، کارخانهء شمع سازی دایر نموده و در طی هشت ماه ، طرز تهیهء شمع سفید را به آن سه نفر تعلیم می دهد و به همراه آنها نیز شاه عباس می رود . در این زمان شاه عباس که با پیروزی از جنگ بازگشته بود زمستان را  در فهرآیاد سپری می نمود . در فهرآباد ، خواجه نظر که از نزدیکان استاد بود نیز حضور داشت . وی مورد احترام زیاد شاه عباس بود . از سوی خواجه نظر آن شمعها در اختیار شاه عباس قرار می گیرند و او نیز استاد را مورد تمجید و تشویق قرار می دهد .

آن ایام نزدیک جشن تولد مسیح بود و شاه عباس برای حضور در مراسم کلیسای ارامنهء فهرآباد ابراز تمایل می کرد . استاد هم دو شمع به اندازهء دو آدم ساخته و از عصر آن روز تا صبح به دعا می پردازد تا اینکه مراسم به خوبی برگزار گردد .

شاه عباس طبق گفتهء خود در کلیسا حاضر شده و از برگزاری مراسم ابراز رضایت روحانی و معنوی می کند . چند روز بعد به خواجه نظر اعلام می کند که حاضر است اجرت یا پول یا سایر هدایا به استاد موسِس اعطا کند و خواجه نظر نیز می گوید که استاد انتظار چنین هدایایی را ندارد بلکه خواست وی این است که روشنایی اجمیادزین تامین گردد و شاه عباس نیز با این خواسته موافقت کرده و امکاناتی برای ترتیب دادن روشنائی اجمیادزین در اختیار وی قرار می دهد .

پس از آن ، استاد موسِس داتِواتسی به مقام اسقفی دست گذاری شده و سپس به مقام جاثلیقی نائل می گردد و کارهای بزرگ زیادی انجام می دهد .