نام های خانوادگی ارمنی

 گارگین فتلئی

 

اسامی خانوادگی در هر کشوری بیانگر تعلق شخص دارای آن نام خانوادگی به مکان،حرفه و یا خانواده ای خاص است0

در میان برخی از ملتها اسامی خانوادگی،عمدتاٌ دارای پسوندهائی خاص و در میان برخی ملتها بدون پسوندی خاص می باشند0در میان برخی ملتها نظیر اعراب،اساساٌ  اسامی خانوادگی وجود نداشته و به جای نام خانوادگی، نام پدر یا جد مورد استفاده قرار می گیرد0مثلاٌ احمد خلیل به معنی احمد پسر خلیل است0

در ایران، قبل از ایجاد سازمان ثبت احوال و الزامی شدن داشتن شناسنامه از سوی افراد،اساساٌ نام خانوادگی به فراگیری و گستردگی امروز نبود زیرا این بعد از الزامی شدن ثبت ولادت بود که دارا بودن نام خانوادگی نیز به تبع آن الزامی شد

در مادهء 997قانون مدنی ایران که مصوب 1307 است آمده که هر کس باید دارای نام خانوادگی باشد و قبل از آن ،  دارا بودن نام خانوادگی ،  اختیاری بوده و معمولاٌ مبتنی بر تعلق جغرافیائی شخص به مکانی معین و بویژه به طایفه ای معین بوده0اکثر سلسله های پادشاهی ایران،به طایفه ای خاص تعلق   داشته اند0حال پس از این مقدمه به بررسی اسامی خانوادگی ارمنی میپردازیم

 

اسامی خانوادگی ارمنی نیز در واقع انعکاس فرهنگ و میراث این تمدن باستانی است0همانند اسامی ارمنی،اسامی خانوادگی ارمنی نیز تحت تاثیرتمدنهای دیگری بوده که ارامنه درآن تمدنها زندگی کرده و از آنها اثر پذیرفته اند نظیر تمدنهای پارسی،ترکی ،روسی،گرجی،عربی و یونانی0

اسامی خانوادگی ارمنی به آسانی از طریق پسوند یان (ian or yan)در آخرشان، قابل شناسائی هستند برخی اوقات هم این یان تبدیل به جان    می شود0البته این قاعده گرچه درمیان اسامی خانوادگی ارمنی، گستردگی دارد ولی وجود پسوند « یان» در آخر اسامی خانوادگی به تنهائی تضمین کننده و بیانگر ارمنی بودن آنها نیست زیرا ملتهای دیگری نیز نظیر فارسها،ایرلندیها و انگلیسیها هستند که اسامی خانوادگی برخی از آنها دارای پسوند یان است نظیر کاتوزیان،احمدیان و غیره0

پسوند یان،ریشه در ارمنی کهن داشته و اصطلاحاٌ به معنی پسر است مثلاٌ پتروسیان به معنی پسر پتروس است بنابر این از همان ابتدا نام خانوادگی از آن پسرها و اولاد ذکور بوده و دخترها فاقد حق انتخاب نام خانوادگی برای خود      بوده اند ارامنه نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند تنها استثنا در میان ملل کهن،یهودیان هستند که در میان آنها اسامی خانوادگی از مادر به فرزند منتقل  می شود و نه از پدر0سوئدی ها نیز در برخی موارد ،دارای نام خانوادگی منتهی به پسوند سُن (son)می باشند که به معنی پسر است مثل آموندسن(Amundson) به معنی پسر آموند این مورد در میان ملل انگلوساکسون که ریشه در منطقهء اسکاندیناوی دارند نیز رایج است نظیر نام یا نام خانوادگی رابینسُن در میان انگلیسیها که اصطلاحا، به معنی پسر رابین است0

 

 

 

 

گفتیم قاعدهء کلی در میان اسامی خانوادگی ارمنی،وجود پسوند یان در میان آخر آنهاست ولی این قاعده گرچه فراگیر است،همه گیر نیست و در این خصوص،استثنائاتی وجود دارد0

 

1=برخی از اسامی خانوادگی متعلق به افرادی که از ترکیه و خاور میانه بویژه بر اثرنسل کشی و قتل عام گستردهء سال1915 مهاجرت کردند به منظور تطبیق با شرائط زندگی در سرزمین جدید،نام خانوادگی خود را تغییر دادند که این تغییر،خود به سه گونه بوده است

 

الف:یا نام خانوادگی خود را بالکل تغییر دادند نظیر هانری ورنوی-کارگردان معروف فرانسوی –که ارمنی الاصل و نام ارمنیش« آشوت مالاکیان» بوده و یا آرشیل گورکی –هنرمند معروف-که نام اصلیش «مانوک وستانیک آدوئیان» بوده است0

 

ب:برخی اوقات پسوند یان را از آخر نام خانوادگی خود حذف کرده اند نظیر نام خانوادگی «شارل آزناوور»-هنرپیشه و خوانندهء معروف فرانسوی که در اصل آزناووریان(Aznavorian)بوده است0

 

ج:در برخی موارد علاوه بر حفظ نام ارمنی خود،از نام دیگری به عنوان نام دوم خود استفاده می کنند و این نام دوم ،معمولاٌ از اسامی رایج آن سرزمین می باشد در واقع ارامنه در اینگونه موارد در میان هموطنان خود در آن سرزمین از نام ارمنی خود و در میان سایرین از نام دوم خود استفاده میکنند هم اکنون اکثر ارامنه ای که از نقاط مختلف دنیا به ایالات متحدهء آمریکا مهاجرت کرده اند دارای دو نام می باشند

 

2=در برخی موارد بویژه در ترکیه، ارامنه به منظور عدم جلب توجه و خطرات ناشی از این امر،،پسوند آخر نام خانوادگی خود را از یان به « اُقلو» تبدیل         کرده اند که در ترکی به معنای پسر است

 

3=گاهی اوقات به علت طولانی و دشوار بودن تلفظ اسامی خانوادگی ارمنی،این اسامی بر حسب قواعد دستوری و زبانی ملتی که ارامنه بدانجا مهاجرت کرده و یا کوچانده شده اند تا حدی تغییر یافته اند نمونه های این مورد را بویژه در میان ارامنهء ایران زیاد میتوان یافت که علاوه بر علت فوق،پائین بودن سطح سواد عمومی در ادارات دولتی درزمان های گذشته  را نیز نباید نادیده گرفت و نیز اینکه مشکل تلفظ اسامی ،  حتی در میان اسامی پارسی باستان نیز وجود دارد که علت آن جایگزین شدن خط عربی به جای پارسی باستان است نمونهء اینگونه اسامی تغییر یافته نام خانوادگی نظری است که در اصل،نازاریان بوده و یا نام خانوادگی دردریان(Derderian) که در زبان فارسی ،کشیشیان شده است و در واقع معنی آن به فارسی ترجمه شده است0

 

4=همانگونه که در بالا ذکر گردید برخی اوقات،ارامنه نام خانوادگی خود را به زبان ملت مهاجرپذیر ترجمه کرده اند نظیر تاشچیان(Tashchian) که در زبان انگلیسی تغریباٌ معنائی معادل سنگ دارد و به استون(Stone)تبدیل شده است0

 

5=برخی از اسامی خانوادگی نیز اساساٌ هیچگاه دارای پسوند یان نبوده اند

 

6=برخی اوقات اسامی خانوادگی ارمنی به جای یان دارای پسوند یانس است نظیر مارکاریانس که البته این مورد، رواج زیادی ندارد0

 

به طور کلی برای اسامی خانوادگی ارمنی پنج منشا ذکر می کنند

 

1=منشا یا خواستگاه محلی:

شخصی که از یک منطقهء جغرافیائی خاص(شهر-شهرستان-روستا)مهاجرت  می کرد نوعاٌ دارای نام خانوادگی مبتنی بر خاستگاه جغرافیائیش بود مثلاٌ آینتابیان(Aintabian)شخصی بود که از« آینتاب» -شهری واقع در ارمنستان ترکیه- مهاجرت کرده بود0

 

2=نجیب زادگان:

ارامنه ای که اجدادشان از نجیب زادگان و اشراف بودند هنوز هم نام خانوادگی اجدادی خود را حفظ کرده اند نظیر« ناخارارها» اینگونه افراد در آخر نام خانوادگی خود معمولاٌ دارای پسوند اونی(uni) می باشند نظیر آرتزرونی((Artzruni،رشتونی(Rshtuni) و غیره که گفته می شود ریشه همهء این اصیل زادگان به هفت خانوادهء بزرگ ارمنی می رسد

 

3=شغل یا حرفه:

برخی اسامی خانوادگی ارمنی از یک شغل یا حرفه ریشه گرفته اند نظیر وارداپتیان(Vardapetian) که ریشه در کلمهء وارداپت دارد که خود از مشاغل روحانی و اصطلاحاٌ به معنی فرزند شخص روحانی است این منشا خود باز ماندهء حکومت ترکها،اعراب و فارسها می باشد و معمولاٌ از سوی ماموران مالیاتی برای تعیین هویت افراد و به شیوه و زبان خودشان به کار گرفته   می شد نظیر« جاواهیریان» که به معنی پسر زرگر است0

 

4=دودمان:

برخی از اسامی خانوادگی ارمنی، ریشه در نام اجدادشان دارد این امر نه تنها در میان ارامنه بلکه در میان کلیهء ملل جهان رایج است مثل بوقوسیان(Boghosian) به معنای فرزند بوقوس0

 

5=ویژگیهای بدنی یا فیزیکی:

برخی از اسامی خانوادگی ارمنی از مشخصات بارز بدنی ناشی میشوند که این خود به چند گونه است

 

الف:برخی اوقات شخصی دارای یک عارضهء بدنی بوده که آن عارضه (0صرف نظر از درست یا نادرست بودن آن) به صورت صفتی درآمده که برای آن شخص ایجاد نام خانوادگی کرده است نظیر تُپالیان(topalian) به معنی لنگ،دیلسیزیان(Dilsizian)به معنای گنگ و بی زبان و غیره0

 

ب:برخی اوقات نه یک عارضهء بدنی بلکه یک ویژگی فیزیکی خاص که عیب نیز محسوب نمی شود در ایجاد نام خانوادگی به کار رفته مثل قرهگیوزیان و یا معادل ارمنی آن سِِو آچریان(Sev Acherian)که به معنی دارندهء چشمان سیاه است

 

ج:برخی اوقات شخصی، اعمالی انجام داده که تحسین مردم را برانگیخته و به همین دلیل صفتی نیکو که معمولاٌ مبالغه آمیز نیز می باشد برای آن شخص به صورت نام خانوادگی درآمده نظیر قاهرامانیان که معادل قهرمانیان فارسی است و یا ترجمهء ارمنی آن یعنی کاجیان( Kajiyan)

 

البته علاوه بر پسوندها،اسامی خانوادگی ارمنی گاهی دارای پیشوندها و میانوندهائی است در خصوص پیشوندها مورد غالب پیشوند در(Der)به معنای صاحب و پدر است نظیر دِراُهانیان(Der Ohanian)که احتمالاٌ به معنی فرزند کشیش یا پدر اُهان است زیرا ارامنه به منظور احترام به روحانیون ، قبل از بردن نام آنها از پیشوند «در» استفاده می کنند و مثال برای میانوندها و یا به طور دقیقتر اسامی میانی مثلاٌ آرمن سارکیس وارطانیان به اینگونه است که آرمن نام شخص،سارکیس نام میانی و وارطانیان نام پایانی خانوادگی اوست0

 

پایان

 

منابع مورد استفاده

1.      Armenian surnames - Wikipedia, the free encHyeEtch - The Armenians - Names p2 

2: HyeEtch - The Armenians - Names p2

HyeEtch (Armenian page) is a compilation of recourse's and material relating Armenians and Armenia, presented in a visually attractive and easy to read layout. ...

www.hyeetch.nareg.com.au/armenians/names_p2.html - 43k - Cached

 

3=قانون مدنی ایران