شرحی در مورد کلیسای حواری ارمنی

Armenian Apostolic Church

گارگین فاتئی

 

اشتباهی که بسیاری از غیرارمنیان می کنند این است که گمان می کنند واژهء ارمنی به دین اطلاق می شود در حالی که ارمنی یک قوم است که دارای دین خاص خود یعنی مسیحیت حواری است و شاید به همین دلیل یعنی اینکه فرقهء ذینیشان هم مختص به خودشان است چنین باوری در میان دیگران ایجاد شده است .                                

این فرقه خاص ارامنه می باشد و از این جهت این فرقه را گریگوری گویند که ورود مسیحیت به ارمنستان عمدتأ مرهون تلاشهای شخصی به اسم گریگور است که بعدأ به لوساوریچ به معنی روشنگر ملقب گشت به همین دلیل ارامنه به کلیسای خود لوساورچاکان می گویند. با تلاشهای مستمر و تحمل سختیهای زیاد از سوی گریگور روشنگر مسیحیت در سال 301 میلادی برای اولین بار دین رسمی ارمنستان گشت.

جریان تلاشهای گریگور روشنگر و تحمل شکنجه ها و افتادن وی در دخمه ای موسوم خور ویراپ در کتاب تاریخ ارامنه آگاتانگقوس به تفضیل آمده است. سیزده سال بعد از ارمنستان امپراطور رم مسیحیت را دین رسمی اعلام کرد البته قبل از گریگور روشنگر برای نخستین بار دو تن از حواریون مسیح به نامهای تادئوس و بارتلبوس مقدس به تبلیغ مسیحیت در قسمتهای غربی و شمالی ایران و از جمله در ارمنستان پرداختند به همین دلیل کلیسای ارامنه کلیسای حواریون یا کلیسای مرسلی ( رسولی) نیز خوانده می شود (1) و ارامنه نیز علاوه بر واژه لوساورچاکان از واژه آراکلاکان Arakelakan به معنای وابسته به حواریون نیز  برای توصیف کلیسای خود استفاده می کنند.

در اینکه کلیسای حواری ارمنی جزء کلیسای ارتدکس است یا خیر دو طرز فکر وجود دارد. طرز فکر اول این است که آن را یک کلیسای مستقل به حساب آورند دلیل این عده این  است که تا سده چهار و پنج میلادی روحانیون ارمنی در مجامع مسیحیان جهان شرکت می کردند اما پس از شرکت در شورای افسوس در سال 431 میلادی از آن پس خود را از شوراهای مسیحیان جدا ساخته و کلیسای اجمیازین در نزدیکی ایروان را به عنوان مرکز مسیحیت ارمنی برگزیدند (2) علاوه بر این عده ای از محققین ارمنی نیز کلیسای حواری ارمنی را یک فرقه مستقل می دانند (3) عقیده دوم این است که این فرقه را جزء کلیسای ارتدکس قرار دهند و دلیل آنها این است که اولأ تعدادی از افراد سرشناس و محققین همواره در بررسی های تاریخی خود کلیسای ارمنی را در کنار کلیساهای ارتدکس قرار می دهند ثانیأ کلیسای حواری ارمنی نیز دارای اسقف نشین هایی است که مقر کنونی آنها در حیطه قبلی امپراطوری بیزانس می باشد.

به نظر می رسد عقیده کسانی که کلیسای ارمنی را در زمره فرقه های کلیسای ارتدکس قرار می دهند منطقیتر  است زیرا علاوه بر اینکه این فرقه در اصول اساس و مراسم مذهبی بسیار شبیه به کلیسای ارتدکس است در سال 451 میلادی ارتدکس ها زمانی که مصوبه شورای کالسدون در این مورد را که روح القدس علاوه از پدر از پسرنیز ناشی می شود قبول نکردند ارامنه ای که از مصوبه و شورای کالسدون جانبداری کردند به ارامنه کاتولیک موسوم شدند (4) با این وجود و با وجود اینکه کلیسای ارمنی را جزء کلیساهای اروپای شرقی به حساب می آورند قدمت این کلیسا به قبل از تشکیل فرقه ارتدکس بر می گردد و این کلیسا همواره چه در گذشته و چه در زمان حال یک حالت انزوا نسبت به سایر کلیساهای مسیحی داشته است.

نکته جالب در مورد این کلیسا این است که در این فرقه فرهنگ قبل از مسیحیت با فرهنگ مسیحی در هم آمیخته است به گونه ای که بسیاری از اعیاد و مراسم قبل از مسیحیت پس از پذیرش مسیحیت نیز با رنگ و بوی مسیحی به حیات خود ادامه داده است (5) البته تأثیر ملیت بر کلیسا و اصول آن از مشخصات کلیسای ارتدکس بعد از ازدست دادن مرکزیت آن می باشد که این مشخصه در کلیسای ارمنی بیشتر است این کلیسا در طول قرنهای متمادی با فرهنگ و سنت و تمدن ارامنه آمیخته است و بسیاری از روحانیون کلیسای ارمنی از اساتید و عالمان برجسته فرهنگ ارمنی بوده اند (6)

همانگونه که قبلأ گفته شد تا قرن پنجم میلادی ارامنه از لحاظ مذهبی تحت سلطه کامل آشوری های یعقوبی بوده اند به گونه ای که کتاب مقدس به زبان آشوری بوده و آشوری های یعقوبی به تبلیغ و ترویج مسیحیت در ارمنستان می پرداختند (7) برای کاهش سیطره فرهنگی دو زبان آشوری و یونانی که زبانهای حاکم در ارمنستان بودند و نیز فرهنگ فارس در قسمت تحت نفوذ ایران در سال 406 میلادی یک کشیش به نام مسروپ پس از سالها تحقیق و تفحص الفبای ارمنی را ابداع کرد و با اختراع الفبای ارمنی و ترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنی علاوه بر اینکه ارامنه توانستند کتاب مقدس را به راحتی بفهمند به تدریج از سیطره آشوریهای بعقوبی در ارمنستان کاسته شده و با تعیین اجمیازین به عنوان مقر کلیسای ارمنی در ارمنستان مسیحیت حالت ملی به خود گرفت.

ترجمه ارمنی کتاب مقدس توسط مسروپ ملقب به ماشتوس هم اکنون نیز ملاک عمل کلیسای حواری ارمنی است این ترجمه که به زبان ارمنی کهن یاگرا بار است معتبر تر ازترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنی نوین یا آشخارابار محسوب می شود و کلیسای ارمنی در هنگام انجام مراسم مختلف مذهبی ترجمه مسروپ را مورد استفاده قرار می دهد. مسروپ ماشتوس حدود ده سال برای ترجمه کتاب مقدس وقت صرف کرد و علاوه بر ارامنه برای گرجی ها نیز الفبایی اختراع کرد تا بتوانند کتاب مقدس را به زبان خود بخوانند.

در این دوره خیل عظیم کتابهای سایر ملل و زبانها توسط گروه مترجمینی که شاگردان مسروپ بودند و به مترجمین مقدس Surb Targmanchatsمشهور گشتند به ارمنی ترجمه شده و در واقع در تاریخ فرهنگی ارمنی نوعی رنسانس پدید آمد که به دوران طلایی فرهنگ ارمنی موسوم است

کلیسای ارمنی همواره توانسته است هویت ملی ارمنی را حفظ کرده و در برابر نفوذ خارجی به مقابله بپردازد چنانکه یک بار در برابر نفوذ یزدگرد دوم برای تغییر مذهب در ارمنستان و بار دیگر در برابر نفوذ فرهنگی اعراب به مقابله پرداخت (8)  در واقع نفوذ کلیسا در ارمنستان نه تنها همانند نفوذ کلیسای کاتولیک در اروپا باعث به وجود آمدن قرون وسطی نگردید بلکه موجب ظهور دورانی گشت که در تارخ ارمنستان به دوران طلایی موسوم است زیرا در این دوران ما شاهد ارتقاء فرهنگ و هنر ارمنی می باشیم.

ارامنه از این لحاظ به کلیسای حواری خود افتخار می کنند که در طول تاریخ نه حالت تهاجمی بلکه حالت تدافعی ( از فرهنگ و میهن ارمنی ) داشته است .

تعدادی از ویژگیهای کلیسای ارمنی با سایر فرقه های مسیحی یکی است و تعدادی دیگر متفاوت است. هفت آیین مسیحیت موسوم به مقدسات سبعه مورد پذیرش کلیسای ارمنی است . غسل تعمید ، اجباری و تثلیث مورد پذیرش است به گناه اولیه آدم و توبه از طریق تعمید معتقد است البته غسل تعمید باید در سن طفولیت بوده و حتی الامکان باید سعی شود تا سن یک سالگی صورت گیرد (9) این کلیسا فقط یک بار غسل تعمید می دهد و تکرار آن به هیچوجه جایز نیست حتی کلیسایی که از لحاظ فرقه ای با کلیسای ارمنی متفاوت است در صورت تعمید شخص در کلیسای حواری نمی تواند تعمید مجدد انجام دهد (10) اعتراف به گناه به صورت جمعی در حضور کشیش صورت می گیرد (11) شرکت مومنان در مراسم عشای ربانی تنها در دو موقع از سال یکی در زمان تولد مسیح و دیگری در هنگام عید پاک الزامی است (12) این مراسم به ارمنی باداراگ (13) گفته می شود. ازدواج تشویق می گردد (14) و دو طرف عقد ازدواج بهتر است ارمنی بوده و پیرو کلیسای گریگوری باشند (15) حداقل سن ازدواج 16 سالگی است براساس قانون ناف یا قانون احتساب شجره ، افرادی که با هم ازدواج می کنند باید از لحاظ خویشاوندی نسبی و سببی پنج ناف یا شکم از هم دور باشند (16) ازدواج نباید در ایام پرهیز انجام گیرد طلاق نه با استناد به انجیل بلکه با استناد به برخی قوانین کلیسای ارمنی ناشی از شرایط اجتماعی روز انجام می گیرد (17) روحانیت ارمنی دارای سلسله مراتب است.

کلیسای ارمنی در جهان دارای چهار اسقف نشین است که عبارتند از اجمیازین در ارمنستان، بیت المقدس در فلسطین، آنتیلیاس در بیروت و قسطنطنیه در ترکیه. کلیساهای ایران از لحاظ دینی وابسته به کلیسای آنتیلیاس بیروت هستند. این کلیسا خود شامل سه خلیفه گری به نامهای تهران، آذربایجان و اصفهان است (18) که خلیفه گری اصفهان ارامنه هندوستان را نیز تحت پوشش خود دارد . البته تعدادی از ارامنه هم پیرو کلیساهای کاتولیک و پروتستان می باشند

 

 

زیرنویس و منابع

1: تاریخ کلیسای شرق ص 14

2: کلیساهای ارامنه ایران ص 14

3: کلیساهای مسیحیان ایران ص 25

4: خانم لینا ملکمیان در کتاب کلیساهای ارامنه ایران دارای چنین عقیده ای است

5: لحن دکتر نوری زاده در کتاب تاریخ و فرهنگ ارمنستان به گونه ای است که وابستگی کلیسای حواری ارمنی به کلیسای ارتدکس را تداعی می کند

6: نورافشان2 اسقف اعظم آرداک مانوکیان ص 43

7: مراسم عید آب پاشی که به ارمنی وارداوارVardavar گویند بازمانده جشن تیرگان است و مراسم جشن آتش که به ارمنی تیرانداراچDierendarach گفته می شود و نزدیک جشن سده زرتشتیان است بازمانده اینگونه مراسم می باشند که کلیسای ارمنی با رنگ و بوی مسیحی دادن به آنها ، آنها را تایید کرده است.

8: افرادی همانند مسروپ ملقب به ماشتوس که الفبای ارمنی را خلق کرد و پدر کومیتاس که علاوه برارمنستان دارای شهرت جهانی نیز می باشد او کشیش و آهنگساز بوده و آهنگها و رقصهای فولکوریک ارمنی را نیز جمع آوری کرده است.

9: براثر نفوذ زبان آشوری تعدادی از الفاظ این زبان به ویژه در حیطه مذهبی وارد زبان ارمنی شده است نظیر کاروزل CAROZEL که به معنی تبلیغ مذهبی است و خانوت که به معنی مغازه است البته این واژه در عربی که همانند آشوری از گروه زبانهای سامی است به صورت حانوت است.

10: حماسه داوید ساسونی مربوط به این دوران است

11: یکی از تفاوتهای اساسی کلیسای حواری ارمنی با کلیسای پروتستان غسل تعمید در سن طفولیت است علت این امر در فرقه گریگوری این است که گریگور روشنگر و دو حواری مسیح افراد دارای سنین پایین را تعمید می دادند و استناد آنان به این آیه انجیل بود که می گوید هر که ملکوت خدا را مثل بچه کوچک قبول نکند داخل آن نخواهد شد (انجیل مرقس باب 10 آیه 15) ولی پروتستانها معتقدند که تعمید که تلویحأ به معنی پذیرش آیین مسیحیت است باید در سنی باشد که فرد با آگاهی و اختیار کامل بتواند به این آیین در آید.

12: این در حالی است که کلیسای پروتستان غسل تعمید انجام شده در زمان طفولیت را قبول نداشته و آن را بی اعتبار می داند

13: در کلیسای کاتولیک اعتراف به گناه به صورت انفرادی نزد کشیش صورت می گیرد و کلیسای پروتستان هم اساسأ اعتقادی به اعتراف به گناه نزد کشیش ندارد.

14: در کلیسای کاتولیک شرکت در مراسم عشای ربانی در هر یک شنبه الزامی است.

15: BADARAK

16: در میان ارامنه هر چند راهبه (راهب زن) دیده می شود ولی رهبانیت مرد هیچگاه تشویق نمی شود

17: در ماده 30 مقررات احوال شخیصه ارامنه گریگوری آمده که ازدواج شخص مسیحی گریگوری با شخص مسیحی غیر گریگوری فقط با رعایت احکام کلیسای مسیحی گریگوری و اجازه خلیفه گری یا نماینده وی مجاز است.

18: به نظر می رسد که این قانون مختص کلیسای گریگوری باشد