خداوند می گوید Տերը ասում է
«Կանչի՛ր ինձ, եւ ես պատասխան կը տամ քեզ, կը պատմեմ քեզ մեծամեծ ու զօրաւոր բաների մասին, որ դու չգիտես»։
Երեմիա 33:3
مرا بخوان و تو را اجابت خواهم نمود و تو را از چیزهای عظیم و مخفی که آنها را ندانسته ای مخبر خواهم ساخت.
ارمیا 3:33
Call unto me, and I will answer thee, and shew thee great and mighty things, which thou knowest not
Jeremiah 33:3
نقش ارامنه در سینمای ایران
گردآوری گارگین فتائی
ارامنه همواره نقش بسیار فعال و مهمی در سینمای ایران داشته اند . اولین فیلم سینمایی ساختهء اوانس اوگانیانس ارمنی است که نام آن آبی و رابی بوده و اولین هنرپیشه زن ارمنی نیز مادام سیرانوش بوده است همچنین از ساموئل خاچیکیان به عنوان آلفرد هیچکاک ایران یاد می شود و بسیاری از اولین ها در کارهای فنی سینما از سوی ارامنه بوده است حتی در موزه سینما در باغ فردوس غرفهء جداگانه ای تحت عنوان ارامنه و سینمای ایران وجود دارد .
در زیر جدولی ارائه می شود که ارامنهء معروفی که در سینمای ایران از زمان تشکیل آن تا کنون نقش داشته اند آمده است . عده ای از این افراد در قید حیات بوده و عده ای نیز دیگر دربین ما نیستند ولی نامی نیک از خود به یادگار گذاشته اند .
البته ادعا نمی شود که این جدول ، یک جدول کامل است و نیاز به تکمیل و بررسی بیشتری دارد و اینجانب خود را از راهنمائی متخصصین و اهل فن بی نیاز نمی دانم .
اوانس اوگانیانس کارگردان و سازنده اولین فیلم ایرانی به نام آبی و رابی
آلکساندر بیجانیان هنرپیشه
واهان تر پانچیان تهیه کننده
هایک کاراکاش کارگردان
سرُژ آزاریان کارگردان
ساناسار خاچاطوریان تهیه کننده
باغدان بیگانیان تهیه کننده
سرژ آرزمانیان هنرپیشه
واهاک وارطانیان فیلم بردار
واهه فیلم بردار
هامازاسپ هنرپیشه
ویگن دردریان هنرپیشه
موشق سروری کارگردان
لئونید سروری هنرپیشه
ایرن زازیانس هنرپیشه
ژوزف واعظیان تهیه کننده و کارگردان
ژرژ سرکیسیان تهیه کننده
روبیک سرکیسیان تهیه کننده
کارمن هنرپیشه
هنریک استپانیان کارگردان
بابکن آودیسیان تهیه کننده
پطروس پالیان تهیه کننده
هراند میناسیان فیلم بردار
ویولت هنرپیشه
دیانا هنرپیشه
مدیک بیجانیان هنرپیشه
آرامائیس آقامالیان کارگردان
رافیک هنرپیشه
آرمان میناسیان
( آرامائیس هوسپیان) هنرپیشه
ژرژ میناسیان هنرپیشه
آپیک یوسفیان هنرپیشه
واهیک هنرپیشه
لوریس چکناواریان آهنگساز
مانوئل ماروتیان هنرپیشه
توروس هنرپیشه
خدابخشیان تهیه کننده
آربی بختیاریان تهیه کننده
ساکو هنرپیشه
سوریک خاچیکیان هنرپیشه
ماریا مغفوریان هنرپیشه
هایک هنرپیشه
آنوش هاتمیان هنرپیشه
ماریا الوندی هنرپیشه
روبیک منصوری آهنگساز
وانوش وارطانیان فیلم بردار
لید.وش هنرپیشه
واهان آقامالیان هنرپیشه
هراند میناسیان کارگردان
سلیمان میناسیان کارگردان
هاملت میناسیان آهنگساز
روبیک زادوریان کارگردان و تهیه کننده
لرتا ماروتیان هنرپیشه
روبرت هنرپیشه
واروژان هاخباندیان آهنگساز
آرشام اوهانجانیان آهنگساز و کارگردان
مارگاریت حکیمی هنرپیشه
ریموند هواکمیان کارگردان
سَُنا ضیائیان هنرپیشه
آربی آوانسیان کارگردان
روبن ملک سرکیسیان تهیه کننده
گریوم هایراپتیان تهیه کننده
ساموئل خاچیکیان کارگردان و تهیه کننده
میشا آشوریان تهیه کننده
آراکل باباجانی فیلم بردار
ادیک آهنگساز
آنیک شفرازیان هنرپیشه
ژانت وُسکانیان هنرپیشه
ماهایا پطروسیان هنرپیشه
لوریک میناسیان هنرپیشه
گارنیک یادگاریان تهیه کننده
واروژ کریم مسیحی کارگردان و تهیه کننده
زاون قوکاسیان منتقد فیلم و کارگردان
روبرت صافاریان منتقد فیلم
آرتاشِس باتماگریان صاحب سالن سینما معروف به اردشیر ارمنی
مادام سیرانوش اولین هنرپیشه زن ایرانی
مانوک باتیان کارگردان
آراپیک باغداساریان هنرپیشه
مارکو گریگوریان هنرپیشه
وارطان آنتانسیان تهیه کننده و کارگردان
آسیا قسطانیان هنرپیشه
زما اوهانیان هنرپیشه
آلکس آقابابیان کارگردان و مدیر دوبلاژ
روبرت اکهارت کارگردان
آرکادی بوقوسیان صداگذار و دوبلاژ
آندره آرزومانیان آهنگساز
یک سوال
چرا انسان ، عاشق می شود ؟
شاهنامهء فردوسی و ادبیات ارمنی
دکتر احمد نوری زلده
خلاصه نویسی از گارگین فتائی
ادبیات قرون سیزدهم و چهاردهم ارمنستان تحت تاثیر شاهنامه فردوسی بوده است . در دوران سلجوقیان ، نقالان و آوازخوانان ایرانی که ده به ده و شهر به شهر می گشته و به نقل شاهنامه می پرداختند وارد روستاها و شهرهای ارمنستان شدند . . این داستانها در ارمنستان چنان مورد استقبال قرار گرفت که حتی در صومعه ها و کلیساها به نقل آنها پرداخته می شد و حتی از گستانتین یرزنگاتسی Gostantin Yerzngatsi شاعر و کشیش معروف خواسته شد تا اشعاری با آهنگ و مضامین شاهنامه بسراید .
در کتاب تاریخ ارمنستان موسی خورنی ، وی از افسانه های ایرانی به طور عام و از رستم و ضحاک به طور خاص و رواج آن در میان ارامنه سخن می گوید .
تاثیر شاهنامه فردوسی در برجسته ترین اثر ملی ارامنه یعنی " داویت ساسونی" به ارمنی Սադունցի Դաւիթ به انگلیسی Sasuntsi Davit نمایان است که در آن قهرمان اثر یعنی داویت با قهرمان شاهنامه یعنی رستم برادر دانسته شده است و این اشاره ای سمبولیک به عشق برادرانهء دو ملت در آن روزگار بوده است .
برگرفته از کتاب تاریخ و فرهنگ ارمنستان نوشته دکتر احمد نوری زاده - نشر چشمه - چاپ اول 1376 صفحات 588 و 589
تعدادی از بناهای معروفی که در ایران توسط ارامنه ساخته شده اند
گرد آوری گارگین فتائی
دانشکده پزشکی قم مهندس معمار گورگن پیچیکیان
( مهندس گرگین)
پست خانه مرکزی مهندس معمار مارکار گالستیانس
کاخ دادگستری مهندس معمار گابریل گورکیان
وزارت امور خارجه مهندس معمار مارکارگالستیانس
ساختمان شماره 1
میدان حسن آیاد مهندس معمار لئون تادوسیان
بیمارستان فیروزگر مهندس معمار کریستاپور تادوسیان
کاخ اختصاصی در سعد آباد مهندس معمار وارطان هوانسیان
مهمان خانه رامسر مهندس معمار هوانس ( اونیک ) غریبیان
( موزهء ملت)
کاخ رامسر مهندس معمار هوانس غریبیان
اولین ایستگاه رادیو( بیسیم) مهندس معمار پل آبکار
سیلوی تهران مهندس معمار اوژن آفتاندیلیانس
رستوران مهمان خانه سابق دربند مهندس معمار وارطان هوانسیان
باشگاه ورزشی آرارات مهندس معمار رستم وسکانیان
تالار وحدت مهندس معمار اوژن آفتاندیلیانس
تالار فرهنگ مهندس معمار اوژن آفتاندیلیانس
شعبه مرکزی بانک ملی ایران مهندس معمار گورگن پیچیکیان
فرودگاه مهرآباد مهندس معمار اوژن آفتاندیلیانس
سینما رودکی( متروپل) مهندس معمار وارطان هوانسیان
هنرستان دختران مهندس معمار وارطان هوانسیان
بانک تجارت مهندس معمار مارکار گالستیانس
ساختمان شهرداری تبریز مهندس معمار آودیس اوهانجانیان
سینما جمهوری ( نیاگارا) مهندس معمار پل آبکار
سینما سپیده( دیانا) مهندس معمار وارطان هوانسیان
منبع دانشنامه ایرانیان ارمنی به کوشش ژانت لازاریان – انتشارات هیرمند 1382
ارامنهء مولداوی
ترجمه از گارگین فتائی
ارامنه مولداوی یک اقلیت قومی محسوب می شوند که از زمان اواخر قرون وسطی در آنجا ساکن بوده اند و به عنوان جامعهء تجاری معروف بوده اند . آنها تعدادی کلیسای ارمنی ساختند ولی از قرن هجدهم تعدادشان به خاطر دو پدیده ادغام و مهاجرت یه سایر کشورها کاهش یافت . در طی دوران شوروی جمعیت ارامنه مولداوی کمی افزایش یافت یکی در 1950 و بار دوم در 1980 در اواخر دههء 1980 مهاجرتهایی از ارمنستان ، آذربایجان و قره باغ به این کشور صورت گرفت . اما بعد از فروپاشی شوروی جمعیت آنها مجدداً کاهش یافت .
جمعیت
در 1930 تعداد 1511 ارمنی در استانهای بسارابیا Bessarabia شامل 583 نفر دراستان لاپاژنا Lăpuşna ( 490 نفر در ش Chişinău هر و 66 نفر در شهر Hînceşti ) 407 نفر در استان ستاتیا آلبا Cetatea Albă ( 366 نفر در شهر ستاتیا اآلبا) 242 نفر در استان بالتی Bălţi ( 158 نفر در شهر بالتی ) 73 نفر در استان ایسماعیل Ismail ( 40 نفر در شهر ایسمائیل) 60 نفر در استان سوروکا Soroca ( 14 نفر در شهر سوروکا) 58 نفر در استان تیقینا Tighina ( 46 نفر در شهر تیقینا ) 42 نفر در استان اُرهِی Orhei 38 نفر در استان کاهول Cahul ( 22 نفر در شهر کاهول ) و 8 نفر در استان هوتین بودند .
بر طبق این برآوردها در طی حکومت شوروی جامعه ارمنی شامل 5000 نفر بوده اند .
در آمار سال 2004 ارامنه جزو هشت گروه عمدهء قومی گزارش شده نبود از آن رو که تعداد آنها سرزمین کنترل شده از سوی حکومت مرکزی کمتر از 2000 نفر بود . در ناحیه تحت کنترل تیراسپول 980 ارمنی شامل 875 نفر در ترانسمیستریا (Transnistria 360 نفر در شهر تریسپول Tiraspol) و195 نفر در سایر محله های تحت کنترل تراسپول ( 173 نفر در شهر تیقینا) بودند . در قسمت اصلی مولداوی ارامنه عمدتاً در کیشینیف یعنی پایتخت این کشور و جامعهء کوچکی هم در بالتا Bălţi بودند
تاریخ
بسارابیا Bessarabia
ارامنهء اصلی در مولداوی در قرن چهاردهم از ارمنستان کوچک در سیلیسیه هنگامی که پادشاهیشان با پایتختی سیس در 1375 به دست مسلمانان سقوط کرد وآنها در سراسر حوزهء مدیترانه پراکنده شدند به مولداوی رسیدند . برخی از آنها در قلمرو مولداوی و برخی هم در پادشاهی لهستان ماندند . از آن جائی که در تجارت بین شرق و غرب آشنایی کاملی داشتند در مولداوی موفق بودند و قبلاً در طی حکومت آلکساندر جامعهء خود را به عنوان یک جامعهء تجاری تاسیس نمودند . زمانی آنها به خاطر رقابتی که با تجار مولداوی داشتند مورد آزار قرار گرفتند ولیکن مولداویها همیشه با مسیحیان ولو اینکه دارای کلیسای مجزا باشند مدارا نموده اند .اکثر ارامنه یا در بازارها به عنوان تجار و برخی هم در روستاها به عنوان اجاره دهندگان زمین ساکنند . آنها به خاطر حفظ سنتها و کلیسایشان به خوبی شناخته شده اند .
بر طبق اسناد تاریخی باستانی ارمنی اولین کلیساهای ارمنی در مولداوی در 1350 در بوتوشانا Botoşani در 1380 در ستتیا Cetatea در 1395 در هوشی Huşi و تعدادی دیگر در 1551 ساخته شدند . بعداً در قرن هفدهم ارامنه بیشتری نقل مکان نموده و از لهستان تحت استیلای کاتولیکها به مولداوی آمدند
سپس از تعداد آنها بسیار کاسته شد به گونه ای که اوائل قرن بیستم تنها 2000 ارمنی در بسارابیا بودند و در 1938 1511 نفر امروزه کمتر از 2000 نفر ارمنی در مولداوی و عمدتاً در کیشینیف و بالتا .و تیقینا ساکنند
ترانسمیستریا Transnistria
وقتی امپراطوری روسیه به رودخانه دنیستر Dniester رسید در سال 1792 کاترین دوم امپراطور روسیه دستور احداث شهری در کنار رودخانه را به نام شهر سلطنتی گریگوروپل Grigoriopol را داد برخی معتقدند که آن بعداً به نام گریگوری پوتوموکیان Grigory Potyomkin شد و برخی معتقدند که آن شهر را به نام گریگور مقدس روشنگر که از قدیسین ملی و دینی ارمنی است نامیده است . ساکنین ارمنی به این شهر آورده شده و آنها این شهر را ساختند بعداً ارامنه در مناطق دیگری نظیر کیشینیف پایتخت و شهر اودسا در همسایگی اوکراین رفتند . تغریباً امروز تنها 62 ارمنی در گریگوروپل باقی مانده اند اما تاریخ هنوز با ساکنین ارمنی این منطقه پیوند عمیقی دارد امروزه در ترانسمیسترا 785 ارمنی شامل 360 نفر در تیراسپول ساکنند
منابع
1 en.wikipedia.org/wiki/Armenians_in_Moldova
2 Ion Nistor, Istoria Basarabiei, Cartea Moldovenească, Chişinău, 1991, p.199
3 AGBU: Moldova Home to Armenians since the 14th century
4 Ion Nistor, p.199
5 Romanian Census results
نفوذ سایر اقوام بر زبان انگلیسی
انتخاب و خلاصه از گارگین فتائی
منبع کتاب انگلستان - از سری کتابهای سبز وزارت امور خارجه – گرد آوری و تنظیم کورش عبادی -
نخستین اقوامی که وارد خاک انگلستان شدند ایبریها بودند که از اسپانیا آمده بودند
سلتها بین قرون ششم تا چهارم میلادی بر آنجا مسلط شدند که خود متشکل از دو قبیلهء گال و بریتون بودند . بریتون به معنای مردمان خال کوبیده است این عنوان را برای اولین بار پیتراس ، ریاضیدان و منجم یونانی برای یاد کردن اهالی بریتانیا در 325 قبل از میلاد به کار برد .
در 55 قبل از میلاد ژولیوس سزار بر آن جا حکومت کرد و تا اوائل قرن دوم میلادی انگلستان در انقیاد رومیها بود .
این کشور بین قرون هفتم تا پنجم میلادی مورد هجوم قبایل انگلوساکسون واقع شد که خود متشکل از دو قبیلهء انگلسها و ساکسونها بودند و مردمی ژرمن زبان بودند . انگلس ها در آنگلیای شرقی و ساکسونها در وسکس و ساکس سکونت گزیدند .
انگلیسی معاصر از گویش آلمانی انگلوساکسونها ، جوتها ( قرن پنجم ) و دانمارکیها ( 790 میلادی ) مشتق شده است .
در 1066 میلادی نرمانها که فرانسوی زبان بودند انگلستان را فتح نمودند .
بنابراین زبان انگلیسی تحت نفوذ اقوام ایبری ، سلت ، نرمان ، انگلوساکسون ، رم و دانمارکیها بوده و علت اینکه ما واژه های لاتین و آلمانی و بویژه فرانسوی در این زبان زیاد می بینیم نیز همین است . زبان یونانی نیز بر اثر ترجمهء کتب علمی و فلسفی و نیز کتاب مقدس بر این زبان اثر گذاشته است .
از سوی دیگر نفوذ زبانهای گوناگون بر زبان انگلیسی باعث ورود لغات زیاد به این زبانها شده و زبان انگلیسی را غنی تر ساخته است .
تاثیر پذیری زبان ارمنی از دیگر زبانها
دکتر احمد نوری زاده
خلاصه نویسی از گارگین فتائی
ملت ارمنی در طول تاریخ موجودیت خود با دیگر ملل ، روابط اقتصادی و سیاسی و فرهنگی تنگاتنگی داشته است . علاوه بر این ، مدت های مدیدی تحت استیلای حکومت های دیگر بوده است . در چنین شرائط زندگی تاریخی ، ملت ارمنی در نتیجه روابط اقتصادی و سیاسی ، برخی تاثیرات زبانی و فرهنگی را نیز پذیرفته و به نوبهء خود بر آنها تاثیر نهاده است . در این روند تاثیر پذیری و تاثیر گذاری ، ملت ارمنی از لحاظ زبانی در وهلهء اول از زبانهای موسوم به زبان های ایرانی و زبان یونانی و در مقیاس کوچک تر از زبانهای آشوری و گرجی و عربی متاثر شده است . تاثیر زبانهای ایرانی بر زبان ارمنی در زبان محاوره ای و ادبی و تاثیر زبان یونانی بر ارمنی عمدتاً در زبان فلسفی و علمی بوده است .
هراچیا آجاریان Hrachia Ajarianزبان شناس برجستهء ارمنی ( و نویسنده کتاب چند جلدی فرهنگ ریشه شناسی زبان ارمنی ) شمار واژه های وارد شده از زبان های ایرانی به زبان ارمنی را 1411 واژه می داند اما سایر زبان شناسان ، شمار این واژه ها را بسیار بیش از این می دانند .
زبانهای ایرانی از طریق واژه های جداگانه و زبان یونانی از طریق جمله پردازی بر زبان نوشتاری ارمنی اثر گذارده اند و این امر بر اثر ترجمه بسیاری از نوشته های یونانی در قرون چهارم تا ششم میلادی به ارمنی میسر شده است . این امر در مقیاس کوچک تری از زبان آشوری نیز صورت پذیرفته است ..
برگرفته از کتاب تاریخ و فرهنگ ارمنستان نوشته احمد نوری زاده – نشر چشمه – چاپ اول 1376 - صفحات 471و472
ریشه واژهء بهار
واژه بهار ریشه در واژه فارسی باستان واهَرَ vahara به معنای تابیدن و درخشیدن دارد که با زبان سانسکریت هم هم ریشه است
برگرفته از فرهنگ ریشه شناسی زبان فارسی تالیف دکتر محمد حسن دولت - زیر نظر دکتر بهمن سرکاراتی - ناشر نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی - تهران چاپ اول 1383 - جلد اول - ذیل واژهء بهار
دیده
ابو سعید ابالخیر
در دیده به جای خواب ، آب است مرا
زیرا که به دیدنت شتاب است مرا
گویند بخواب تا بخوابش بینی
ای بی خبران چه حای خواب است مرا
ارامنهء بلغارستان
ترجمه از گارگین فتائی
ارامنه بلغارستان چهارمین گروه اقلیتی بزرگ در بلغارستان محسوب می شوند که بر طبق آمار سال 2001 تعدادشان 10832 نفر است در حالی که نهادهای ارمنی تعداد آنها را 22000 نفر تخمین می زنند . ارامنه در بالکان نظیر سرزمین بلغارستان مدرن از قرن پنجم هنگامی که به عنوان قسمتی از سواره نظام بیزانسی به آنجا آمدند در آن جا ساکن شدند . مراکز اصلی جوامع ارمنی در این کشور شهرهای بزرگ پلودیف Plovdiv با 3140 نفر در استان پلودیف وارنا Varna با 2240 نفر در استان وارنا صوفیه Sofia با د1672 نفر و بورگاس Burgas با 904 نفر در استان بورگاس می باشد .
زبان سنتی این جامعه ، ارمنی غربی است با وجود این در طی آموزش در دوران کمونیسم به ارمنی شرقی تبدیل شد و عده ای هم در مکالمه ارمنی شرقی روانند . بلغاری زبان رسمی بوده و تغریباً توسط تمامی ارامنه در سراسر کشور تکلم می شود .
تاریخ
ارامنه ای که بین قرون ششم و یازدهم در رودپوس Rhodopes ، تراس Thrace و مقدونیه ساکن شدند چندین هزار نفر و عمدتاً از گروههای پاولیکیان Paulicians و تندراکیان Tondrakians ( از گروههای مخالف با حکومت ارمنستان ) بودند . آنها نفوذ و روابط بسیار نیرومندی در فرقهء بلغاری بوگومیلها Bogomils داشته و در آنها ادغام شده و تبدیل به کاتولیکهای رمی شدند . مادر تزار بلغاری قرن یازدهم یعنی ساموئیل Samuil دختر پادشاه ارمنی آشوت دوم Ashot II بود و همسر تزار قرن یازدهم یعنی پتر اول Peter I ماریا دختر بزرگ امپراطور بیزانسی با ریشه ارمنی یعنی رومانس اول لکاپنوس Romanos I Lekapenos بود . امپراطور دیگر بیزانسی بازیل اول Basil I موسس سلسلهء مقدونیه بوده و یک ارمنی اولین سالهای اسارتش را در اولین امپراطوری بلغاری در قرن نهم گذرانید .
بعد از فتح هر دو کشور ارمنستان و بلغارستان از سوی امپراطوری عثمانی، تعدادی از ارامنه مهاجر از ارمنستان ، شبه جزیره کریمه ، اتحادیه مشترک لیتوانی ولهستان Polish-Lithuanian Commonwealth و آسیای صغیر به خاطر مهاجرت داخلی به منطقه ای که اکنون بلغارستان نامیده می شود رسیدند . کسانی که از ارمنستان آمده بودند ناگزیر به یافتن سرزمینی جدید بودند زیرا کشورشان بر اثر جنگ از سوی اعراب و ترکها ویران شده بود . با به دست آوردن استقلال در نتیجهء جنگ ترکیه و روسیه 1878 – 1877 تعدادی از ارامنه به خاطر کشتارهای سلطان عبدالحمید در 1890 از امپراطوری عثمانی فرار کرده و در بلغارستان و بویژه در دو شهر پلودیف و وارنا اقامت گزیدند . در 1878 5000 ارمنی در بلغارستان و روملیای شرقی Eastern Rumelia وجود داشت و این تعداد بعد از کشتارهای سلطان عبدالحمید تغریباً به 20000 نفر رسید
در زمان جنگ بالکان (1913 – 1912) ارامنه در بلغارستان حدود 35000 نفر بودند . در طی این مدت ، قهرمان اسطوره ای ارمنی آندرانیک اوزانیان Andranik Ozanian معروف به آندرانیک پاشا در جنگهای بالکان در داخل ارتش بلغارستان در کنار ژنرال گارگین نژده Garegin Njdeh یکی دیگر از قهرمانان ملی ارامنه به عنوان فرمانده گروههای کمکی ارمنی شرکت نمود . مقامات بلغاری به او نشان شجاعت دادند . بعد از حوادث مربوط به قتل عام ارامنه در امپراطوری عثمانی در سالهای 1917 – 1915 حدود 22000 پناهجو در طی دولت آلکساندر استامبولیسکی Aleksandar Stamboliyski در این کشور جای داده شدند .
در طی حکومت کمونیستی بلغارستان ( 1989 – 1945) و دوران حکومت شوروی اکثر ارامنه به سرزمینشان در ارمنستان شوروی بازگشتند اما تعدادی نیز ماندن در سرزمین جدید یا مهاجرت به دیگر کشورها نظیر ایالات متحده را انتخاب نمودند . بعد از فروپاشی شوروی ، اوضاع نابسامان اقتصادی در ارمنستان و کشمکشهای نظامی در قفقاز ، تعدادی از ارامنه را ناگزیر به یافتن آینده ای بهتر در بلغارستان به عنوان مهاجر در 1990 یا یک مسیر ترانزیت به اروپای غربی یا ایالات متحده نمود . از 1999 جمعیت ارامنه بلغارستان پیوسته به خاطر مهاجرت و ادغام کاهش یافته است .
فرهنگ ، مذهب و رسانه های گروهی
ارامنه و ایمان تاریخیشان الهام بخش شاعر برجستهء بلغاری پیو یاووروف Peyo Yavorov در نگارش یکی از معروف ترین آثارش یعنی شعر آرمنتسی Armentsi یا ارمنیان شده است که در آن ارامنه را تبعیدیان تیره بخت و مردم همیشه شجاع از خود گذشته ، و بچه های کوچک به همراه مادرانشان که به خدمتکارانی تبدیل می شدند توصیف نموده است .
روزنامه های ارمنی در بلغارستان منتشر می یابند . روزنامه آرمنستی Armentsi که در بورگاس هر دو هفته یک بار با تیراژ 3500 نسخه انتشار می یابد ، هفته نامهء واهان Vahan در پلودیف که با تیراژ 1000 نسخه انتشار می یابد و هفته نامه ایروان Erevan که در صوفیه انتشار می یابد .
به طور کلی حدود ده کلیسای حواری ارمنی و دو چاپل در دوازده شهر عمدتاً در مناطق شهری با جمعیت قابل توجه ارمنی در آیتوس Aytos بورگاس پازاردزیک Pazardzhik روسه Rousse شومن Shumen اسلیون Sliven استارا Stara زاگورا Zagora وارنا و یامبول Yambol وجود دارد . مرکز همهء کلیساها در صوفیه سازمان دهی شده اند و کلیسای ارامنه انجیلی هم در پلودیف است
ارامنه برجسته بلغارستان
هایکو آغاسیان Haygashod Agasyan, آهنگساز
آرمن آمبارتسومیان Armen Ambartsumyanفوتبالیبست ( گلر) بین المللی ارمنی
آندرانیک آرابادزیان Antranik Arabadzhiyanشعبده باز
میکائل آرلن Michael Arlen نویسنده
آرتینه آرتینیان Artine Artinian محقق ادبیات فرانسه
گریگور آزاریان Krikor Azaryan کارگردان تئاتر
یولیل بربریان Yuliya Berberyan مربی تنیس
استیون درونیان Steven Derounian نماینده نیویورک در کنگره آمریکا
ادوارد ارانوزیان Eduard Eranosyan فوتبالیست و مدیر
مگردیچ هالوادزیان Magardich Halvadzhiyan کارگردان و تهیه کننده سینما
ویلی کازازیان Vili Kazasyan آهنگساز و رهبر ارکستر
گئورگ گئورگیان Kevork Kevorkyan صاحب تلویزیون
گریگور گریگوروف Kirkor Kirkorov بوکسور آماتور
هاگوپ ملکونیان Agop Melkonyan روزنامه نگار
ملکن ملکنیان Melkon Melkonian نائب رئیس مجلس عالی بلغارستان
آرمن نظریان Armen Nazarian کشتی گیر
نورایر نوریکیان Norair Nurikian وزنه بردار
تیگران تبیان Dikran Tebeyan مقام رسمی در وزارت کار و تامین اجتماعی
افراد نیمه ارمنی
ساموئیل تزار بلغارستان
گاوریل رادومیر Gavril Radomir تزار بلغارستان و پسر ساموئیل
پیتر دلیان Peter Delyan تزار بلغارستان و احتمالاً پسر بزرگ ساموئیل
کاتارینا مالااِوا Katerina Maleeva تنیس باز
ماگدالنا مالااِوا Magdalena Maleeva تنیس باز
مانوئلا مالااِوا Manuela Maleeva تنیس باز
سیلویا وارتان Sylvie Vartan خوانندهء پاپ فرانسه
منبع
en.wikipedia.org/wiki/Armenians_in_Bu
مهر می ورزیم
فریبدون مشیری
جام دریا از شراب بوسهء خورشید لبریز است
جنگل شب تا سحر ، تن شسته در باران .
خیال انگیز
ما به قدر جام چشمان خود از افسون این خمخانه سرمستیم
در من این احساس :
مهعر می ورزیم
پس هستیم !
بادبادک
عمران صلاحی
بادبادک ها.....
تا افق
پله به پله
شب به نرمی گام برداشت
در کنار پله ها فانوس
روشن بود
بادبادکهای بازیگوش
دم تکان دادند
بادبادک رفت بالا
قرقره از غصه لاغر شد
بادبادک جان چه می بینی از آن بالا ؟
در میان جاده ها آیا غباری هست ؟
بر فراز تخته سنگ آیا نشان از نعل اسب تک سواری هست ؟
بادبادک جان ببین آیا بهاری هست ؟
بادبادک جان ببین آیا
جای پایی سبز خواهد شد ؟
شب سر سفره
بغض سنگینی برایم لقمه می گیرد
بادبادک جان ببین پیک امید آیا
روی دوشش کوله باری هست ؟
من دلم با خویش می گوید که آری هست
آمار جدول تغریبی ارامنهء ساکن در کشورهای گوناگون
جمع آوری از گارگین فتائی
روسیه 25000000 – 2000000
ایالات متحده آمریکا 1500000 – 1000000
فرانسه 500000 – 400000
گرجستان 300000 - 250000
ایران 150000 – 100000
سوریه 150000
لبنان 150000
آرژانتین 130000 - 70000
اوکراین 100000
لهستان 92000
ازبکستان 70000
ترکیه 70000 - 40000
اسپانیا 45000 – 40000
یونان 35000 - 20000
کانادا 50000 – 45000
آپخازیا 50000
آلمان 42000 – 40000
برزیل 40000
ترکمنستان 34000 – 30000
مجارستان 30000
بلغارستان 22000 – 10000
بلاروس 25000
قزاقستان 25000
عراق 20000 – 15000
اروگوئه 19000 – 15000
انگلستان 18000
جمهوری چک 12000
صربستان 10000
هلند 9000 - 3000
سوئد 8000
مولداوی 7000
مصر 6000
لاتویا 5000 – 2700
سوئیس 5000 – 3000
اردن 5000
کویت 2500
قرقیزستان 4000 – 3000
قبرس 3500
فلسطین 3000 – 2500
امارات عربی متحده 3000
دانمارک 3000
اتریش 3000
ونزوئلا 3000
نیکاراگوآ 3000
ونزوئلا 2500
لیتوانی 2500
ایتالیا 2500
نروژ 2000 – 1000
قطر 1500 - 800
استونی 1500
مونته نگرو 1500
تاجیکستان 1000
رومانی 1000
فنلاند 1000
تایلند 1000
شیلی 1000
مکزیک 1000 – 500
هندوراس 900
آلبانی 700 – 500
برمه( میانمار) 500
موناکو 400
کلمبیا 400
اتیوپی 300 - 100
پاکستان 200
پرو 200
هندوستان 200 – 100
کوبا 165
هنگ کنگ 150 -100
گواتمالا 150 - 50
ایرلند 120
چین 100
نیوزلند 100 – 60
ساحل عاج 100 - 20
اکوادور 90 – 50
زیمبابوه 80
اسلونی 80
بنگلادش 80 – 50
ژاپن 60 - 30
سودان 50
بحرین 50
آفریقای جنوبی 50 - 10
سنگاپور 35
افغانستان 35
فیلیپین 30 – 10
کاستاریکا 20
سنگال 15
غنا 15
بولیوی 12
اندونزی 10
زامبیا 10
لوکزامبورگ 10
سوازیلند 8
ویت نام 8
پورتوریکو 7
باهاما 5
برگرفته از منابع ویکیپدیا در مورد تعداد و چگونگی سکونت ارامنه در کشورهای گوناگون
دیاسپورای ارمنی
ترجمه از گارگین فتائی
دیاسپورای ارمنی و یا به ارمنی اسپیورکاهایوتیون սփիւրքահայություն وبه انگلیسی Spiurkahayutiun جوامع ارمنی ساکن در خارج از ارمنستان و قره باغ را بوجود آورده است . جمعیت ارمنی ساکن در سراسر جهان حدود 11000000 ( یازده میلیون ) نفر تخمین زده می شود اما تنها حدود 3300000 نفر آنها در ارمنستان و حدود 140000 نفرشان نیز در قره باغ و تغریباً 120000 نفرشان هم در جاواخک ساکنند . جمعیت دیاسپورای ارمنی ( با بیشترین میزان جمعیتش در روسیه ، ایالات متحده ، فرانسه ، آرژانتین ، اوکراین ، لبنان ، سوریه ، ایران و گرجستان ) حدود هشت میلیون نفر تخمین زده می شود . تنها یک پنجم ارامنه در جمهور سابق ارمنستان شوروی ساکنند و قبل از جنگ جهانی اول و تا 1920 ارمنستان ، قسمت شرقی ترکیه ، جنوب گرجستان ، قره باغ و نخجوان را هم در بر می گرفت .
در قرن چهارم از قبل ، جامعهء ارمنی خارج از ارمنستان بزرگ تر به این دلایل وجود داشت تحصیل در مراکز فرهنگی بیزانس ، جنگ محتمل الوقوع برای دفاع از سرحدات شرقی امپراطوری عثمانی و همچنین دفاع از مرزهای شرقی و شمالی امپراطوری بیزانس . به منظور جبران کاهش جمعیت بیزانس ، ارامنه در آن مناطق اسکان داده شدند . تا قرن یازدهم ، مقامات بیزانسی اغلب واحدهای نظامی بزرگ خود را هم از سرزمین سنتی ارمنستان و هم از جوامع تازه اسکان یافته تامین می نمودند . علیرغم فاصلهء جدایی آنها از ارمنستان و علیرغم اینکه آنها پیروی خود را از شاخهء کلیسای حواری ارمنی قطع نمودند ولی روابط و پیوندهای خود با خانواده هایشان در ارمنستان را حفظ نمودند . چنانکه کیلیکیا در طی قرون هفتم و هشتم از ساکنین ارمنی پر شد و آنها در مواجهه با عربها و بیزانس بالاجبار یا بالاختیار در آنجا ساکن شدند . در طی قرن یازدهم ارامنستان سلسلهء باگراتونی Bagratid Armenia به دست بیزانس سقوط کرده و ترکان سلجوقی به آناطولی هجوم آوردند . در چنین محیط پر هرج و مرجی مهاجرتهای بیشتری از ارمنستان به سمت کیلیکیه صورت گرفت که سرانجام منجر به تشکیل شاهزاده نشین ارمنی در منطقه و تاسیس سلطنت دیاسپورای ارمنی کیلیکیه شد . بعد از سقوط پادشاهی ممالیک و از دست دادن دولت ارمنی در 1375 حدود 150000 ارمنی این منطقه را ترک نموده وجوامع جدید از آنها در قبرس ، بالکان و ایتالیا ساکن شدند . گر چه یک دیاسپورای ارمنی در طی عهد باستان و قرون میانه بوجود آمد معذالک اندازه آن پس از مهاجرنها از عثمانی ، روسیه و قفقاز رشد نمود .
دیاسپورای ارمنی به نحو چشمگیری در طی و بعد از جنگ جهانی اول به خاطر پاکسازی نژادی صورت گرفته از سوی امپراطوری عثمانی رشد کرد . گر چه بسیاری از ارامنه در طی این قتل عام کشته شدند ولی برخی از آنها موفق به فرار شده و در شهرهای گوناگون اروپا ساکن شدند نظیر شهرهای مسکو و سوچی در روسیه ادسا و کیف و سباستوپل و کریمه در اوکراین تفلیس و باتومی در گرجستان بودا پست در مجارستان و ورشو و لودز Lodz در مجارستان
دیگران به بالکان مهاجرت نمودند نظیر بلگراد در صربستان , بخارست در رومانی , پلودیو Plovdiv و صوفبه در بلغارستان و زاگرب در کرواسی و آتن در یونان و شهرهای از خاورمیانه نظیر قاهره در مصر , حلب در سوریه و بیروت در لبنان
ناسازگاریهای سیاسی و اجتماعی
در دهه های 1940 و 1950 اتحاد شوروی سعی در توسعهء نفوذ خود در سراسر جهان و بویژه خاورمیانه را داشت . حزب سوسیال دموکراتیک هنچاکیان از لحاظ عقیدتی به کمونیسم نزدیک بود و از اتحاد شروری در بسط نفوذش در خاورمیانه حمایت نمود پارتیزانهای اگبو نیز به طور فرضی از لحاظ سیاسی خنثی بودند نیز چون ارمنستان بخشی از اتحاد شوروی بود از آن حمایت می نمود . آآراف یا داشناکسیون علیرغم زمینهء سوسیالیستیش یک حزب ملی گرا و معترض بود زیرا عقیدهء ارمنستان مستقل ، آزاد و متحد را گسترش می داد . چنانکه داشناکسیون سعی در حفظ پرچم ، نشان ملی و سرود ملی ارمنستان مستقل بین سالهای 1918 تا 1922 را نمود . مواضع دیگران به حمایت از ارمنستان شوروی نزدیک بود زیرا می دیدند که تنها جائی است که ارامنه در آنجا می توانند به راحتی به عنوان ارمنی زندگی کنند .
بین رهبران کلیسای حواری ارمنی نیز تعارض وجود داشت . ارامنه دارای دو حوزهء جاثلیقی بودند که یکی از آنها در اجمیادزین ارمنستان بود و و از سوی مقامات شوروی و در دیاسپورای ارمنی از سوی هنچاکها ، رامگاوارها و کمونیستهای ارمنی مورد حمایت قرار می گرفت در حالی که جاثلیق نشین دیگر در آنتیلیاس لبنان بود و از سوی داشناکها حمایت می شد زیرا گمان می کردند که جاثلیق نشین اجمیادزین ، ابزاری برای ترویج کمونیسم بود . در اوج گیری این تعارض در سال 1950 برخورد مسلحانه و همچنین قتل و اقدام به قتل و هتک حرمتها میان نیروهای این دو رخ داد .
این کشمکشها در 1965 و کلیه تعارضات عمده پایان یافته و احزاب در طی اعلامیه ای در طرح اقدام به برگزاری پنجاهمین سالگرد نسل کشی ارامنه با هم متحد شدند . آنها همچنین به الغاء جنبه های تند و زنندهء بین خود بویژه عمدتاً در رسانه های سیاسی و نظامی آن زمان توافق نمودند . در سال 1975 حتی روابط بین ارامنه نزدیک تر شد چنانکه در طی جنگ داخلی لبنان در جهت پیمان بی طرفی مثبت، ناگزیر به وفادار ماندن به هم شدند تا بر نیروهای مخالف غلبه یافته و حتی الامکان ارامنه را به دور از تعارضات بین لبنانیها نگاه دارند .
دیاسپورای ارمنی بر حسب منطقهء جغرافیایی
ارامنهء خاورمیانه
بعد از مهاجرت ارامنه از شرق آناطولی به سوریه ، ارامنهء دیاسپورا در اردوگاههای پناهندگان در لبنان سوریه مصر و سایر نقاط خاور میانه ( عراق و اردن و فلسطین ) سکونت گزیدند . برخی به یونان ونقاط دورتر مهاجرت کردند ولی چنانکه وضعیت مالی پناهندگان ارمنی نشان داد این اردوگاهها مبدل به شهرستان ها و این شهرستانها به شهرها تبدیل شدند .
این امر دلیل اسکان ارامنه در مناطقی از لبنان نظیر برج حمود و عنجر شد . در آن زمان ارامنه خود را از طریق ساختن کلیساها ، مدارس ، مراکز اجتماعی ، انجمنهای فرهنگی ، هنرها ، کلوب های ورزشی و غیره سازمان دهی نمودند . احزاب گوناگون سیاسی و اتحادیه های نیکو کاری نظیر فدراسیون انقلابی ارمنی ( آ آر آف یا داشناکسیون) حزب سوسیال دموکرات هنچاکیان ، حزب لیبرال دموکرات رامگاوار و اتحادیه کل نیکوکاران ارمنی که هر جا که جمعیت قابل ملاحظه ای از ارامنه دیده می شد در آن جا تاسیس می شدند .
متعاقب توسعهء پانعربیسم در مصر و سوریه و جنگ داخلی لبنان دهها هزار تن از ارامنه از خاورمیانه به اروپا ، آمریکا ، کانادا و استرالیا مهاجرت نمودند .
جامعهء ارمنی در عراق بعد از تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003 به تدریج کوچک تر شد و تعداد پراکنده ای از ارامنه هم در شرق آسیا سکونت دارند .
ارامنه حضور مهمی را در محلهء ارمنی نشین بیت المقدس دارند و فلسطین دارای یک جامعهء کوچک ارمنی است .
در ضمن قبرس دارای یک جامعهء کوچک اما فعال ارمنی است بویژه در قسمت جنوبی جزیره که اکثریت جمعیت را یونانیان قبرس و مسیحیان ارتودکس تشکیل می دهند و برای جامعه ارمنی در مجلس قبرس کرسی نمایندگی در نظر گرفته شده است .
منطقهء خلیج فارس دارای جوامع کوچک ارمنی است که از سایر کشورهای عرب برای کار و تجارت به این کشورها آمده اند . کشورهایی نیز دارای تعدادی ارمنی هستند نظیر کویت ، امارات متحده عربی ، قطر ، بحرین و عربستان سعودی
ارامنه در اروپا و آمریکا
ارامنه از زمان قرن چهاردهم در اروپای شرقی دارای حضوری مهم و تاریخی بوده اند . از مرکز اولیه در سرزمینهای سابق مشترک المنافع لهستانی - لیتوانی شروع شده و مهاجرتهایی از امپراطوری روسیه و اتحاد شوروی سابق به آن پیوست . جامعهء ارمنی جزء لاینفکی از کشورهایی چون لهستان ، روسیه ، اوکراین ، جمهوری چک و لیتوانی می باشد .
صدها هزار نفر از ارامنه نیز در غرب اروپا نظیر فرانسه ، آلمان ، ایتالیا ، انگلیس و هلند و از اوائل سال 1980 در آمیکای شمالی و جنوبی ساکنند .
جوامع ارمنی در ایالات متحده و کانادا به نحو چشمگیری جوانتر هستند . این دو کشور، اوج مهاجرتها از خاورمیانه بر اثر عواملی چون پانعربیسم در مصر و جنگ داخلی لبنان را به خود گرفتند . کشورهای آمریکای شمالی ، شاهد میزان قابل توجهی از مهاجرتها در بعد از سقوط اتحاد شوروی و در نتیجهء اوضاع اقتصادی در ارمنستان بودند .
در آمریکای لاتین در کل منطقه ، جوامع فعال ارمنی به چشم می خورد . آرژانتین و برزیل و به میزان کمتری اروگوئه جوامع وسیعی از ارامنه را در بر می گیرند و گفته می شود که حدود 10000 ارمنی هم در مکزیک ساکنند .
ارامنه در زمان شوروی
جوامع مهمی از ارامنه همچنین درشرق دور روسیه و نیز آسیای مرکزی وجود دارد . برخی از این گروهها از سوی مقامات تزاری و مقامات شوروی به سکونت در این مکانها تشویق شده اند . برخی هم در زمان شوروی بالاجبار و بر اساس سیاست های تبعید استالینی به این مناطق آورده شده ناد .
ارامنه در آسیا و شرق دور
جوامع ارمنی را در قارهء آسیا نیز می توان یافت . برخی از این جوامع دارای تاریخ بسیار طولانی هستند که به قرنها پیش باز می گردد .
جوامع ارمنی در شرق آسیا در کشورهای هندوستان و پاکستان و در شرق دور در مالزی ، سنگاپور ، تایلند ، برمه ( میانمار) و هنگ کنگ ساکنند . تشکیل جوامع ارمنی حتی تا چین و ژاپن و فیلیپین پیش رفت اما فرهنگ ارمنی در این کشورها دیده نمی شود .
ارامنه در آفریقا
در قارهء آفریقا ارامنه حضور بسیار قابل توجهی را در در کشورهای سودان و اتیوپی حفظ نموده و چندین قرن در این دو کشور زندگی کرده اند . آنها همچنین در آفریقای جنوبی ساکنند .
ارامنه در اقیانوسیه
جمعیت زیادی از ارامنه که بین 45000 تا 50000 نفر تخمین زده می شود در استرالیا ساکنند که عمدتاً شامل ارامنهء مهاجر از خاورمیانه و ارمنستان می باشند . جمعیت کوچک تری از ارامنه هم در نیوزلند ساکنند .
منابع
1: ArmeniaDiapora.com
2: en.wikipedia.org/wiki/Armenian_diaspora
ابیاتی از شاهنامهء فردوسی در مورد مسیح
نبینی که عیسای مریم چه گفت
بدانگه که بگشاد راز نهفت
که پیراهنت گر ستاند کسی
میاویز با او به تندی بسی
و گر بر زند کف به رخسار تو
شود تیره از زخم ، دیدار تو
میاور تو اخم و مکن روی زرد
بخوابان تو خشم و مگو هیچ سرد
ماه فرورودین ، روز خرداد
ششم فروردین خورشیدی در گاهنامهء کهن زرتشتی به نام ماه فروردین روز خرداد مشهور است و در آن وقایع مهم و گوناگونی رخ داده که یکی از مهمترین وقایع آن ، تولد زرتشت ، پیامبر نامی و باستانی ایران زمین است . تولد زرتشت را بر به تمامی زرتشتیان و نیز جهانیان تبریک گفته و شعری در این خصوص و نیز در مورد ایران باستان به خوانندگان عزیز تقدیم می کنم
زرتشت
گارگین فتائی
خوشا بر آرمان نیک دینان
اشو(1) زرتشت ورجاوند(2) ایران
خوشا رفتار نیک و نیک پندار
به گفتار نکو از عمق و از جان
سوار بی کرانه روشنائی
شوی گر طی کنی این سه رفیقان(3)
خوشا بر بامدادی که سروشش
ندایت داد با بانگ خروسان
پل چینود (4)نگر با داورانش
که ویراف مقدس(5) رفت در آن
سه داور با ترازوهای اعمال
بسنجند آن عمل با قطع و برهان(6)
خوشا بر مهرگان و تیرگانش(7)
به برغندان و گاهنبار(8) و آبان
خوشا بر گاتهای(9) راست گفتار
بر ایزدها و بر نیکو نمایان
به شهر و بهمنش ، خرداد ، امرداد
سپند ، اردیبهشت امشاسپندان(10)
خوشا بر سرور دانا اهورا(11)
که شد در کار رزم دیودستان
خوشا بر بُندَهِش(12) بر زند و پازند
به یسنا ، ویسپرد بر یشت و گاهان(13)
خوشا بر آسمان هفت گنبد
که چون طی شد ببینی نور یزدان(14)
خوشا بر تخت جمشید گران سنگ
همی گرشاسب و یاد زریران(15)
بگیرا عبرتی از کار جمشید
که فر ایزدی بگسست از آن(16)
خوشا بر پهلوان شاهنامه
که با سیمرغ شد هم عهد و پیمان
خوشا بر آرش شیوا کمان گیر
که تیرش رفت بر وادی توران
خوشا بر جای جای خاک این بوم
کهن میهن که نامش هست ایران
زیرنویس
1: اشو به معنای نیک و پاک و مقدس و از القاب زرتشت است .
2: ورحاوند به معنای ارجمند است .
3: در آئین زرتشتی اگرشخصی از سه مرحلهء گفتار و پندار و رفتار نیک در بهشت گذر کند به مرحله ای به نام روشنائی بی کران خواهد رسید .
4: پل چینود چیزی شبیه پل صراط است و بعد از مرگ ، انسان باید از این پل گذر کند تا اعمالش توسط سه ایزد سنجیده شود .
5: ویراف مقدس در واقع همان ارداویراف است که در طی کتابی به نام ارداویراف نامه ، داستان مسافرتش را به جهان پس از مرگ توصیف می کند .
6: گفتیم در پل چینود سه ایزد با ترازو اعمال انسان را می سنجند این سه ایزد به نام های مهر و سروش و رَشَن هستند اگر اعمال نیک انسان بیشتر باشد به بهشت و اگر کمتر باشد به دوزخ و اگر برابر با اعمال بدش باشد به برزخ خواهد رفت.
7: مهرگان و تیرگان دو عید بزرگ در اوائل مهر و تیرماه بوده و به خصوص جشن مهرگان بعد از نوروز ، بزرگ ترین جشن زرتشتیان است .
8: برغندان و گاهنبار هم از اعیاد زرتشتی است در فرهنگ ارمنی معادل برغندان را باره گِنتان به انگلیسی baregentan به ارمنی բարեկենդան
کویند و مراسم آن شبیه مراسم حاجی فیروز است .
9: گاتها قدیمیترین قسمت اوستا می باشد .
10: امشاسپندان شش فرشته مقرب اهورا مزدا و در واقع از یاوران اهورا مزدا هستند که عبارتند از شهریور ، بهمن یا بهمنش ، خورداد ، امرداد ، سپندارمذ یا اسفند و اشووهیشت یا اردیبهشت .. در اینجا شهر ، مخفف و کوتاه شده شهریور برای حفظ وزن شعر است .
11: اکثر محققین ، معنای اهورامزدا را سرور دانا دانسته اند و در ایران باستان همواره خداوندی با دانائی عجین بوده است .
12: بندهش یا بنیاد آفرینش ، کتابی از کتاب های دینی زرتشتی است که در آن چگونگی خلقت جهان را توضیح می دهد .
13: اینها قسمتهای گوناگون اوستا هستند .
14: در روایات آئین مهری هفت مرحله وجود دارد که اگر آن را فرد سالک طی کند به مرحله کمال یا نور خواهد رسید و کلاً عدد هفت در ایران باستان و در کل در جهان باستان ، بسیار مقدس بوده است .
15: یاد زریران یا یادگار زریران کتابی است که در آن چگونگی پذیرش آئین زرتشت توسط ایرانیان آمده است .
16: جمشید پیشدادی از پادشاهان خوب دوران باستان بوده که به تدریج از نیکی کناره گرفته و فر ایزدی از او گسسته شده و در نهایت با اره دو نیم می شود .
صید دل رمیده
ملک الشعرای بهار
یا که به راه آریم این صید دل ، رمیده را
یا به رهت سپارم این جان به لب رسیده را
یا ز لبت کنم طلب ، قیمت خون خویشتن
یا به تو واگذارم این جسم به خون تپیده را
کودک اشک من شود خاک نشین ز ناز تو
خاک نشین چرا کنی کودک ناز دیده را ؟
چهره به زر کشیده ام بهر تو زر خریده ام
خواجه ! به هیچ کس مده بندهء زرخریده را
گر ز نظر نهان شوم چون تو به ره گذر کنی
کی ز نظر نهان کنم اشک به ره چکیده را ؟
گر دو جهان هوس بُوَد بی تو چه دسترس بُوَد؟
باغ ارم قفس بُوَد طایر پر بریده را
جز دل و جان چه آ.رم بر سر ره ؟ چه بنگرم
ترک کمین گشاده و شوخ کمان کشیده را
خیز بهار ، خون جگر ! جانب بوستان گذر
تا ز هزار بشنوی قصهء ناشنیده را
تبریک عید نوروز
نوروز باستانی ، یادگار جمشید پیشدادی ، چیرگی اهورامزدا بر اهریمن و پیروزی روشنائی بر تاریکی و سال نو ایرانی ،سال ۱۳۹۰ خورشیدی بر همهء ایرانیان و جهانیان گرامی و خجسته باد
شعری از دیوان شمس مولوی به مناسبت عید نوروز
معشوقه به سامان شد تا باد چنین بادا
کفرش همه ایمان شد تا باد چنین بادا
شب رفت صبوح آمد غم رفت فتوح آمد
خورشید درخشان شد تا باد چنین بادا
زان خشم دروغینش زان شیوه شیرینش
عالم شکرستان شد تا باد چنین بادا
عید آمد و عید آمد یاری که رمید آمد
عیدانه فراوان شد تا باد چنین بادا
ای مطرب صاحب دل در زیر مکن منزل
کان زهره به میزان شد تا باد چنین بادا
قهرش همه رحمت شد زهرش همه شربت شد
ابرش شکرافشان شد تا باد چنین بادا
خاموش که سرمستم بربست کسی دستم
اندیشه پریشان شد تا باد چنین بادا
من گارگین فتائی از ارامنهء ایران هستم .