دیاسپورای ارمنی
دیاسپورای ارمنی
ترجمه از گارگین فتائی
دیاسپورای ارمنی و یا به ارمنی اسپیورکاهایوتیون սփիւրքահայություն وبه انگلیسی Spiurkahayutiun جوامع ارمنی ساکن در خارج از ارمنستان و قره باغ را بوجود آورده است . جمعیت ارمنی ساکن در سراسر جهان حدود 11000000 ( یازده میلیون ) نفر تخمین زده می شود اما تنها حدود 3300000 نفر آنها در ارمنستان و حدود 140000 نفرشان نیز در قره باغ و تغریباً 120000 نفرشان هم در جاواخک ساکنند . جمعیت دیاسپورای ارمنی ( با بیشترین میزان جمعیتش در روسیه ، ایالات متحده ، فرانسه ، آرژانتین ، اوکراین ، لبنان ، سوریه ، ایران و گرجستان ) حدود هشت میلیون نفر تخمین زده می شود . تنها یک پنجم ارامنه در جمهور سابق ارمنستان شوروی ساکنند و قبل از جنگ جهانی اول و تا 1920 ارمنستان ، قسمت شرقی ترکیه ، جنوب گرجستان ، قره باغ و نخجوان را هم در بر می گرفت .
در قرن چهارم از قبل ، جامعهء ارمنی خارج از ارمنستان بزرگ تر به این دلایل وجود داشت تحصیل در مراکز فرهنگی بیزانس ، جنگ محتمل الوقوع برای دفاع از سرحدات شرقی امپراطوری عثمانی و همچنین دفاع از مرزهای شرقی و شمالی امپراطوری بیزانس . به منظور جبران کاهش جمعیت بیزانس ، ارامنه در آن مناطق اسکان داده شدند . تا قرن یازدهم ، مقامات بیزانسی اغلب واحدهای نظامی بزرگ خود را هم از سرزمین سنتی ارمنستان و هم از جوامع تازه اسکان یافته تامین می نمودند . علیرغم فاصلهء جدایی آنها از ارمنستان و علیرغم اینکه آنها پیروی خود را از شاخهء کلیسای حواری ارمنی قطع نمودند ولی روابط و پیوندهای خود با خانواده هایشان در ارمنستان را حفظ نمودند . چنانکه کیلیکیا در طی قرون هفتم و هشتم از ساکنین ارمنی پر شد و آنها در مواجهه با عربها و بیزانس بالاجبار یا بالاختیار در آنجا ساکن شدند . در طی قرن یازدهم ارامنستان سلسلهء باگراتونی Bagratid Armenia به دست بیزانس سقوط کرده و ترکان سلجوقی به آناطولی هجوم آوردند . در چنین محیط پر هرج و مرجی مهاجرتهای بیشتری از ارمنستان به سمت کیلیکیه صورت گرفت که سرانجام منجر به تشکیل شاهزاده نشین ارمنی در منطقه و تاسیس سلطنت دیاسپورای ارمنی کیلیکیه شد . بعد از سقوط پادشاهی ممالیک و از دست دادن دولت ارمنی در 1375 حدود 150000 ارمنی این منطقه را ترک نموده وجوامع جدید از آنها در قبرس ، بالکان و ایتالیا ساکن شدند . گر چه یک دیاسپورای ارمنی در طی عهد باستان و قرون میانه بوجود آمد معذالک اندازه آن پس از مهاجرنها از عثمانی ، روسیه و قفقاز رشد نمود .
دیاسپورای ارمنی به نحو چشمگیری در طی و بعد از جنگ جهانی اول به خاطر پاکسازی نژادی صورت گرفته از سوی امپراطوری عثمانی رشد کرد . گر چه بسیاری از ارامنه در طی این قتل عام کشته شدند ولی برخی از آنها موفق به فرار شده و در شهرهای گوناگون اروپا ساکن شدند نظیر شهرهای مسکو و سوچی در روسیه ادسا و کیف و سباستوپل و کریمه در اوکراین تفلیس و باتومی در گرجستان بودا پست در مجارستان و ورشو و لودز Lodz در مجارستان
دیگران به بالکان مهاجرت نمودند نظیر بلگراد در صربستان , بخارست در رومانی , پلودیو Plovdiv و صوفبه در بلغارستان و زاگرب در کرواسی و آتن در یونان و شهرهای از خاورمیانه نظیر قاهره در مصر , حلب در سوریه و بیروت در لبنان
ناسازگاریهای سیاسی و اجتماعی
در دهه های 1940 و 1950 اتحاد شوروی سعی در توسعهء نفوذ خود در سراسر جهان و بویژه خاورمیانه را داشت . حزب سوسیال دموکراتیک هنچاکیان از لحاظ عقیدتی به کمونیسم نزدیک بود و از اتحاد شروری در بسط نفوذش در خاورمیانه حمایت نمود پارتیزانهای اگبو نیز به طور فرضی از لحاظ سیاسی خنثی بودند نیز چون ارمنستان بخشی از اتحاد شوروی بود از آن حمایت می نمود . آآراف یا داشناکسیون علیرغم زمینهء سوسیالیستیش یک حزب ملی گرا و معترض بود زیرا عقیدهء ارمنستان مستقل ، آزاد و متحد را گسترش می داد . چنانکه داشناکسیون سعی در حفظ پرچم ، نشان ملی و سرود ملی ارمنستان مستقل بین سالهای 1918 تا 1922 را نمود . مواضع دیگران به حمایت از ارمنستان شوروی نزدیک بود زیرا می دیدند که تنها جائی است که ارامنه در آنجا می توانند به راحتی به عنوان ارمنی زندگی کنند .
بین رهبران کلیسای حواری ارمنی نیز تعارض وجود داشت . ارامنه دارای دو حوزهء جاثلیقی بودند که یکی از آنها در اجمیادزین ارمنستان بود و و از سوی مقامات شوروی و در دیاسپورای ارمنی از سوی هنچاکها ، رامگاوارها و کمونیستهای ارمنی مورد حمایت قرار می گرفت در حالی که جاثلیق نشین دیگر در آنتیلیاس لبنان بود و از سوی داشناکها حمایت می شد زیرا گمان می کردند که جاثلیق نشین اجمیادزین ، ابزاری برای ترویج کمونیسم بود . در اوج گیری این تعارض در سال 1950 برخورد مسلحانه و همچنین قتل و اقدام به قتل و هتک حرمتها میان نیروهای این دو رخ داد .
این کشمکشها در 1965 و کلیه تعارضات عمده پایان یافته و احزاب در طی اعلامیه ای در طرح اقدام به برگزاری پنجاهمین سالگرد نسل کشی ارامنه با هم متحد شدند . آنها همچنین به الغاء جنبه های تند و زنندهء بین خود بویژه عمدتاً در رسانه های سیاسی و نظامی آن زمان توافق نمودند . در سال 1975 حتی روابط بین ارامنه نزدیک تر شد چنانکه در طی جنگ داخلی لبنان در جهت پیمان بی طرفی مثبت، ناگزیر به وفادار ماندن به هم شدند تا بر نیروهای مخالف غلبه یافته و حتی الامکان ارامنه را به دور از تعارضات بین لبنانیها نگاه دارند .
دیاسپورای ارمنی بر حسب منطقهء جغرافیایی
ارامنهء خاورمیانه
بعد از مهاجرت ارامنه از شرق آناطولی به سوریه ، ارامنهء دیاسپورا در اردوگاههای پناهندگان در لبنان سوریه مصر و سایر نقاط خاور میانه ( عراق و اردن و فلسطین ) سکونت گزیدند . برخی به یونان ونقاط دورتر مهاجرت کردند ولی چنانکه وضعیت مالی پناهندگان ارمنی نشان داد این اردوگاهها مبدل به شهرستان ها و این شهرستانها به شهرها تبدیل شدند .
این امر دلیل اسکان ارامنه در مناطقی از لبنان نظیر برج حمود و عنجر شد . در آن زمان ارامنه خود را از طریق ساختن کلیساها ، مدارس ، مراکز اجتماعی ، انجمنهای فرهنگی ، هنرها ، کلوب های ورزشی و غیره سازمان دهی نمودند . احزاب گوناگون سیاسی و اتحادیه های نیکو کاری نظیر فدراسیون انقلابی ارمنی ( آ آر آف یا داشناکسیون) حزب سوسیال دموکرات هنچاکیان ، حزب لیبرال دموکرات رامگاوار و اتحادیه کل نیکوکاران ارمنی که هر جا که جمعیت قابل ملاحظه ای از ارامنه دیده می شد در آن جا تاسیس می شدند .
متعاقب توسعهء پانعربیسم در مصر و سوریه و جنگ داخلی لبنان دهها هزار تن از ارامنه از خاورمیانه به اروپا ، آمریکا ، کانادا و استرالیا مهاجرت نمودند .
جامعهء ارمنی در عراق بعد از تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003 به تدریج کوچک تر شد و تعداد پراکنده ای از ارامنه هم در شرق آسیا سکونت دارند .
ارامنه حضور مهمی را در محلهء ارمنی نشین بیت المقدس دارند و فلسطین دارای یک جامعهء کوچک ارمنی است .
در ضمن قبرس دارای یک جامعهء کوچک اما فعال ارمنی است بویژه در قسمت جنوبی جزیره که اکثریت جمعیت را یونانیان قبرس و مسیحیان ارتودکس تشکیل می دهند و برای جامعه ارمنی در مجلس قبرس کرسی نمایندگی در نظر گرفته شده است .
منطقهء خلیج فارس دارای جوامع کوچک ارمنی است که از سایر کشورهای عرب برای کار و تجارت به این کشورها آمده اند . کشورهایی نیز دارای تعدادی ارمنی هستند نظیر کویت ، امارات متحده عربی ، قطر ، بحرین و عربستان سعودی
ارامنه در اروپا و آمریکا
ارامنه از زمان قرن چهاردهم در اروپای شرقی دارای حضوری مهم و تاریخی بوده اند . از مرکز اولیه در سرزمینهای سابق مشترک المنافع لهستانی - لیتوانی شروع شده و مهاجرتهایی از امپراطوری روسیه و اتحاد شوروی سابق به آن پیوست . جامعهء ارمنی جزء لاینفکی از کشورهایی چون لهستان ، روسیه ، اوکراین ، جمهوری چک و لیتوانی می باشد .
صدها هزار نفر از ارامنه نیز در غرب اروپا نظیر فرانسه ، آلمان ، ایتالیا ، انگلیس و هلند و از اوائل سال 1980 در آمیکای شمالی و جنوبی ساکنند .
جوامع ارمنی در ایالات متحده و کانادا به نحو چشمگیری جوانتر هستند . این دو کشور، اوج مهاجرتها از خاورمیانه بر اثر عواملی چون پانعربیسم در مصر و جنگ داخلی لبنان را به خود گرفتند . کشورهای آمریکای شمالی ، شاهد میزان قابل توجهی از مهاجرتها در بعد از سقوط اتحاد شوروی و در نتیجهء اوضاع اقتصادی در ارمنستان بودند .
در آمریکای لاتین در کل منطقه ، جوامع فعال ارمنی به چشم می خورد . آرژانتین و برزیل و به میزان کمتری اروگوئه جوامع وسیعی از ارامنه را در بر می گیرند و گفته می شود که حدود 10000 ارمنی هم در مکزیک ساکنند .
ارامنه در زمان شوروی
جوامع مهمی از ارامنه همچنین درشرق دور روسیه و نیز آسیای مرکزی وجود دارد . برخی از این گروهها از سوی مقامات تزاری و مقامات شوروی به سکونت در این مکانها تشویق شده اند . برخی هم در زمان شوروی بالاجبار و بر اساس سیاست های تبعید استالینی به این مناطق آورده شده ناد .
ارامنه در آسیا و شرق دور
جوامع ارمنی را در قارهء آسیا نیز می توان یافت . برخی از این جوامع دارای تاریخ بسیار طولانی هستند که به قرنها پیش باز می گردد .
جوامع ارمنی در شرق آسیا در کشورهای هندوستان و پاکستان و در شرق دور در مالزی ، سنگاپور ، تایلند ، برمه ( میانمار) و هنگ کنگ ساکنند . تشکیل جوامع ارمنی حتی تا چین و ژاپن و فیلیپین پیش رفت اما فرهنگ ارمنی در این کشورها دیده نمی شود .
ارامنه در آفریقا
در قارهء آفریقا ارامنه حضور بسیار قابل توجهی را در در کشورهای سودان و اتیوپی حفظ نموده و چندین قرن در این دو کشور زندگی کرده اند . آنها همچنین در آفریقای جنوبی ساکنند .
ارامنه در اقیانوسیه
جمعیت زیادی از ارامنه که بین 45000 تا 50000 نفر تخمین زده می شود در استرالیا ساکنند که عمدتاً شامل ارامنهء مهاجر از خاورمیانه و ارمنستان می باشند . جمعیت کوچک تری از ارامنه هم در نیوزلند ساکنند .
منابع
1: ArmeniaDiapora.com
2: en.wikipedia.org/wiki/Armenian_diaspora
من گارگین فتائی از ارامنهء ایران هستم .