جشن وارتان مقدس

սուրբ Վարդանանք տօնը

گارگکین فتائی

.

امسال پنج شنبه بیست و سوم بهمن برابر با یازدهم      فوریه   در تقویم ارمنی مصادف است با جشنی موسوم به وارتاناننک Վարդանանք به انگلیسی Vartanank

واردان سپهبد  همچنین خود در زمان امپراطوری ساسانی از سپاهبدان قدرتمندی بود که خدمات شایانی  در جهت جلوگیری از ورود ترکان از شرق به ایران کرده بود

 

وارتان ، فرمانده سپاه ارمنستان در زمان یزدگرد دوم ساسانی بوده که لقب اسپاراپت Sparapet معادل سپهبد ایرانی را داشته .

ارامنه در 301 میلادی به عنوان اولین ملت دنیا رسماً مسیحیت را پذیرفتند . حکومت ساسانیان در مورد این پذیرش دسته جمعی به مدارا رفتار می کردند و علت آن دو دلیل بود

اول اینکه این تغییر مذهب خطری برای آنها به وجود نمی آورد .

دوم اینکه  از مسیحیت این تعبیر را داشتند که دینی که رهبر آن مردم را به مدارا فرا می خواند و می گوید که جواب نفرت را با عشق بدهید و یا اینکه اگر به صورت راستت سیلی زدند صورت چپت را هم نگه دار چه خطری می تواند برای ما داشته باشد ؟

به این مطلب استاد سعید نفیسی در کتاب ارزشمند تحقیقاتی خود موسوم به مسیحیت در ایران ( قبل از اسلام ) نیز اذعان داشته است .

وقتی ساسانیان از این تغییر کیش احساس خطر کردند که امپراطور رم هم چندین سال بعد رسماً مسیحیت را به عنوان دین حکومت خود پذیرفت بنابراین ساسانیان احساس کردند که ارامنه با مسیحی شدن در واقع دین دشمن و رقیب دیرینهء آنها را پذیرفته اند و هر آن ممکن است که جانب آنها را بگیرند .

به همین دلیل یزد گرد دوم ابتدا به صورت گفتاری به سردمداران ارمنستان دستور داد که از دین جدید برگردند .

عده ای از مورخین معتقدند که هدف یزدگرد تنها برگرداندن ارامنه از دین جدید و بازگشت آنها به دین آبا و اجدادیشان بوده و عده ای دیگر معتقدند که یزدگرد دوم خواسته دین زرتشتی را بر ارمنستان حاکم کند ولی آنچه که معلوم است این است که یزد گرد دوم به دلایلی که اشاره شد خواهان تغییر دین جدید در نزد ارامنه بود .

وقتی یزدگرد دوم به صورت مسالمت آمیز نتوانست به این هدف خود برسد به ارمنستان لشکر کشی کرد که البته در این نبرد ، ارامنه به رهبری سپهبد وارتان پیروز شدند و یزدگرد از قصد خود منصرف شد البته وارتان در این جنگ کشته شد و کلیسای ارمنی نام وی را در زمره قدیسین ارمنی قرار داد . کلیسای وارتان مقدس تهران در ده متری ارامنه تهران  نیز ریشه در همین نام دارد .

 

پیکرهٔ سوار بر اسب وارتان در پایتخت ارمنستان

 

 

در واقع این جنگ ، یک جنگ دینی – وطنی بوده است

دلایل پیروزی ارامنه در این جنگ را می توان چنین توجیه کرد

1: ارامنه قبل از مسیحیت ، دارای دین متعالی همانند زرتشت یا بودا نبودند و آنها انواع گوناگون بتها را می پرستیدند و تنها آئین مهر آنهم در سطح کمی اعمال میشد بنابراین ارامنه با پذیرش مسیحیت ، خدا پرست شده بودند و به هیچ عنوان حاضر به بازگشت به دین قبلی خود نبودند .

2:  در ارمنستان ، کلیسا  بر خلاف اروپا که جفاهای زیادی بر مردم روا داشت و حتی عده ای از دانشمندان و افراد سرشناس را محاکمه کرده و در آتش سوزانید ، هیچ گاه قرون وسطی را تجربه نکرده بلکه بر عکس این خود کلیسا و سردمداران آن بودند که خط و الفبای ارمنی را اختراع کرده و کتب گوناگون را از زبانهای دیگر ترجمه نموده و دوران اعتلای فرهنگی موسوم به وسکه دار Voske Dar یا دوران طلایی در ارمنستان را پدید آوردند .

3: مسیحیت ارمنی یا همان مسیحیت گریگوری همواره حالت تدافعی داشته و نه تهاجمی یعنی مسیحیت ارمنی هیچ گاه در فکر ترویج و گسترش خود در خارج از مرزهای ارمنستان نبوده بلکه همواره از ارامنه و فرهنگ آنها در برابر تهاجم بیگانگان و یا قدرتهای بزرگ حاکم دفاع نموده است .

4 :  نکته مهم تر برمیگردد به نوع تاریخ نویسی در دوران کهن . تاریخ را در دوران کهن کاتبین نگاشته اند و کاتبین کسانی بودند که خانواده های متمول و اسم و رسم دار که قدرت پرداخت دستمزد و حقوق را داشتند آنها را به استخدام خود در می آوردند  تا آنها شرح زندگانی آنها را نوشته و این گونه در تاریخ ماندگار شود .

تبعاً این خطبین نمی توانستند کملاً بی طرفانه شرح وقایع بنویسند و  و ناگیزیر به تمجدی و مدح و مجیز گویی و چشم پوشی از واقعیت ها می شدند .  این در مورد وارتان هم صادق است زیرا نگارنده آن که خود تاریخ نویس معروف ارمنی است تنها دروصف فتوحات این خاندان و مدح و مجیز وی نوشته .

در مورد شرح ماوقع در دوران کهن آنچه به دست ما رسیده دو منبع از دو مورخ بزرگ ارمنی آن دوران هست یکی از یقیشه که به انگلیسی به الیشه ÉLISÉE معروف است که شرح ماوقع را به دستور داووید مامیکونیان یعنی یکی از افراد خاندان واردان مامیکونیان نگاشت و دومی قازار پارپتسی Ghazar Parpetsi که او هم با کمک های برادر واردان یعنی واهان مامیکونیان توانست منصب مهمی در کلیسای ارمنستان به دست آورد و تبعاً نمی توانست  به دور از جانبداری و با بی طرفی شرح ماوقع بنویسد. .

 

تاریخ نگاری دیگری هم در مورد واردان سپهبد هست که متعلق به زمان شوروی در ارمنستان  است  به نام دِرِنیک دمیرجیان  Derenik Demirchyan که یک مورخ نامی دیگر ارمنی با متدهای مدرن نگاشته شده و در آن تاریخنگاری سعی شده    واقع بینانه تر  به این قضیه نگریسته شود .

چنانکه مثلا شخصی به نام واساک سیونی که همواره وی را خادن به سپاه واران دانسته اند در آنجا هائن نبوده و شخصی بوده که سعی مرده بین ارمنستان و امپراطور ساسانی صلح ایجاد کند اما واردان که خود  با کلیسای ارمنستان نسبت خیوشاوندی داشت منافع خاندان خود و کلیسا را در وقوع جنگ دید .

اما به تاریخ نگاری وی هم ایراداتی وارد است و آن اینکه تبعاً نمیتوانسته خط مشی غیر از دیدگاه و خط مشی کمونیستی جاکم بر اتحاد شوروی داشته باشد و نوشته هایش همگی باید از این منظر می بود .

البته این را نیز اضافه کنم که محققین در مورد اینکه کلیسای ارمنی آیا در رشد فرهنگ ارمنی نقش مثبت یا منفی داشته با هم متفق القول نیستند

در خصوص پذیرش مسیحیت در ارمنستان بسیاری از بت کده ها و مهر کده ها ویران شده و بر روی آن معابد ، کلیساها بنا شدند .عده ای از محققین معتقدند که گریگور لوساوریچ یا روشنگر با ترویج مسیحیت حکم به نابودی این معابد را داده و بدین ترتیب میراث گذشتگان را تخریب کرده ولی خود کلیسا می گوید که تیرداد شاه ارمنستان وقتی به مسیحیت گروید خودش دستور تخریب این معابد را داد .

به نظر من تخریب معابد قبلی درست است که می تواند به عنوان مظاهر بت پرستی توجیه قابل  قبولی باشد ولی اینکه ما بدین وسیله میراث و دست آورد چندین هزار ساله نیاکان و اجداد خودمان را تخریب کنیم اصلاً دلیل قابل قبول نیست .

 

سکهٔ طلای ۳۰گرمی، ضرب‌شدهٔ دولت ارمنستان، با نقش وارتان مامیکونیان

 

 

دومین ایراد را که محققین به نقش کلیسا در ارمنستان می گیرند در مورد قیامهای دهقانی تندراکیان tondrakian در قرون دهم و یازدهم است که در واقع می توان آنها را اولین کمونیست های ارمنستان دانست زیرا خواهان اشتراکی کردن مزارع و کوتاه شدن دست اربابان از زمینها بودند و گفته می شود که کلیسا از حکام و مالکین حمایت می نمود . این مورد را حکومت کمونیستی شوروی هم جهت منفی نشان دادن نقش مذهب و اثبات ایدئولوژی مارکسیستی خود  پر رنگ جلوه می داد.

اگر این موارد هم پذیرفته شود باز نقش مثبت کلیسای ارمنی در برابر نقش منفی آن بسیار بیشتر بوده و در برابر اعمالی که کلیسا در اروپا مرتکب شده اعمال کلیسای ارمنی هیچ بوده است .

 

جشن وارتان مقدس را به ارامنه و کلیسای ارمنی  تبریک می گویم

Անորհաւոր Սուրբ Վարդանանքը բոլոր  հայերին