آیا داریم خودمان را فریب می‌دهیم؟

گارگبن فتائی

بعد از پایان امتحان و دیدن نمره کامل، یک دانشجو احساسی عجیب داشت؛ نه از جنس شادی، بلکه چیزی شبیه خالی شدن.

با خودش گفت:

«در ظاهر من نمره کامل گرفتم، اما در درون می‌دانم که این نمره حاصل دانش من نیست؛ حاصل کمک هوش مصنوعی، ابزارها و تکنولوژی است. اگر روزی این وسایل نباشند، من چند درصد از این دانش را واقعاً در ذهن خود دارم؟ شاید فقط سی درصد.

در گذشته، نمره پایین‌تر بود اما از آنِ خودمان بود. زیرا نه خبری از هوش مصنوعی بود و نه خبری از کلاس های آنلاین. حضوری بودن کلاس و نبود این امکاناتی که به طور مصنوعی نمرات تحصیلی را بالا می برند باعث می‌شد که درست است به زحمت می‌توانستم نمره B بگیرم و گرفتن نمره A هم از آرزوهای محال من بود اما هز چه که بود نشان دهنده میزان واقعی درک من از آن درس بود. الان در ظاهر تمام نمره را گرفتم اما در اصل درک واقعی من اندازه همان معیارهای قبلی است. حالا نمره بالاتر است، اما از آنِ ما نیست. در واقع ما خودمان را با نمره‌هایمان فریب می‌دهیم، نه استاد را.»

الان هوش مصنوعی دارد نقش استاد و معلم را بازی می‌کند .هوش مصنوعی هم مثل معلم به سولات طرح شده گیچ کننده و گزینه های بسیار شبیه به هم پاسخ می‌دهد و خیلی وقتها دانشجوها نیز از اینکه چقدر اشتباه دارند دلسرد می‌شوند اما فرقش ابن است که فقط آن یک هوش مصنوعی است و بر خلاف اساتید فاقد هوش هیجانی است . در نتیجه فاقد روح در تعلیم است یعنی تنها دارای یک ساختار مکانیکی و مصنوعی است. یادگیری تنها یک ساختار نیست بلکه یاد دهنده باید روح تعلیم و یا گیرند باید روح معلم و یادگیری داشته باشند . بنابراین تعلیم و تعلم هر دو روح عمیق هم لازم دارند.

او ادامه داد:

«روزی که در مصاحبه شغلی بنشینیم و از ما بپرسند: “تو که سوابق تحصیلی خوبی داری، از دانشجوهای ممتاز دانشگاه و کالج بودی و همیشه A گرفتی، چرا هیچ‌چیز نمی‌دانی؟” آن روز، هیچ بهانه‌ای نمی‌ماند. چون نمره را می‌توان گرفت، اما فهم را نمی‌توان جعل کرد.»

⸻

💭 تحلیل

این گفته‌ها شاید در ظاهر تلخ باشند، اما حقیقتی عمیق در دل دارند:

سوادِ واقعی، فقط در دانستن پاسخ‌ها نیست؛ در فهمیدنِ مسیر رسیدن به پاسخ است.

دانشجویی که چنین تأملی دارد، در واقع در مسیر بلوغ فکری قدم گذاشته است — کسی که به‌جای افتخار به نمره، به دنبال فهمیدن است.

هوش مصنوعی می‌تواند ابزار یادگیری باشد، اما جایگزین «درک و شعور انسانی» نیست.

نمره، نشان موفقیت نیست؛ تنها نشانه‌ای از بخشی از مسیر است.

فهمیدن، ماندگارترین پیروزی است.