گارنی GARNI

زادروز

محمد صادق صادقی گیوی معروف به صادق خلخال (زاده ۱ مرداد ۱۳۰۵ در خلخال – درگذشت ۵ آذر ۱۳۸۲ در قم) روحانی شیعه و حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود. خلخالی سه دوره نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم استان تهران در نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری بود. او پس از درگذشت سید روح‌الله خمینی از صحنه سیاسی کنار گذاشته شد و در انتخابات‌ها هم رد صلاحیت شد. وی سپس به تدریس در حوزه علمیه قم مشغول شد.

در سال‌های آغازین پس از انقلاب ۵۷ ایران افراد زیادی به حکم خلخالی اعدام شدند. محاکمه و اعدام وابستگان و صاحب منصبان رژیم پهلوی در سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ باعث شد خلخالی به چهره‌ای جنجالی تبدیل شود. همچنین او در سال ۵۷ حکم اعدام شماری از مخالفان کرد را صادر نمود. وی همچنین از اردیبهشت تا دی ۱۳۵۹ با حکم رئیس‌جمهور وقت سرپرست کمیته مبارزه با مواد مخدر ایران بود

حاکم شرع و اعدام‌های اول انقلاب

وی که پیشینه دستگیری و زندان در سال‌های پیش از انقلاب را داشته‌است و از روزهای نخست انقلاب در کنار خمینی بوده، در ۲۴ بهمن ۱۳۵۷ با حکم سید روح‌الله خمینی به عنوان حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب منصوب شد و پس از انتصاب سید محمد بهشتی به ریاست دیوان عالی کشور در اسفند ۱۳۵۸ از این سمت برکنار شد. وی همچنین از اردیبهشت ۱۳۵۹ با حکم رئیس‌جمهور وقت ابوالحسن بنی‌صدر سرپرست کمیته مبارزه با مواد مخدر شد و به محاکمه و اعدام کسانی که در قاچاق و توزیع مواد مخدر دست داشتند پرداخت. او که به دلیل قاطعیت فوق‌العاده نسبت به معتادان و قاچاقچیان معروف شده بود در دی همان سال استعفا داد.

در این دوره صدها نفر به حکم خلخالی اعدام شدند که بسیاری از آنان وابستگان به دودمان پهلوی بودند. خلخالی در شب پیروزی انقلاب قصد داشت ۲۴ نفر را اعدام کند که در نهایت پس از موافقت خمینی مهدی رحیمی، نعمت‌الله نصیری، منوچهر خسروداد و رضا ناجی اعدام شدند. خمینی به مهدی عراقی دستور داد که برود و نظارت کند تا این چهار نفر با خانواده‌هایشان تماس بگیرند و اگر مطالبی دارند بنویسند. اما خلخالی به سرعت از مدرسه علوی به مدرسه رفاه رفت و مهدی عراقی زمانی رسید که اعدام آن چهار نفر صورت گرفته بود. ابراهیم یزدی در خاطراتش می‌نویسد: «وقتی من رسیدم، خلخالی و تیم‌اش مشغول گفتگو برای نوشتن ادعانامه علیه اعدام‌شدگان بودند. من بسیار عصبانی شدم و بر سر آنها فریاد زدم که شما چه دینی دارید؟ اول می‌کشید بعد می‌خواهید کیفرخواست بنویسید.»

در اعترافات داوطلبانه حسین بروجردی کتاب پشت پرده انقلاب که در آن زمان ناظر بر عملکرد کمیته‌ها بود آمده که در جریان تیرباران فرماندهان ارتش شاهنشاهی ایران در پشت بام مدرسه رفاه، پس از تیرباران و پس از آنکه نماز شکر به امامت خمینی خوانده می‌شود خلخالی در هنگام پایین آمدن از پشت بام تکرار می‌کرد: "کَسَک…‌ها طلبه‌ها را از پشت بام حوزه علمیه به پایین پرتاب کردند ما هم بر خلاف رأی امام (مقصود خمینی) کاری نکردیم. امام در بهشت زهرا به همه سران ارتش اعلام کرد: اگر می‌خواهید آقایی کنید با ما باشید. آن‌ها (مقصود رژیم پهلوی) به شما می‌گویند که اگر با ما بیایید اعدام می‌شوید، اما ما اعدام نمی‌کنیم. الان هم من رأی به اعدام ندارم بلکه تیرباران کردم!!!"

از دیگر محکومین این دادگاه‌ها امیرعباس هویدا نخست‌وزیر دودمان پهلوی بود. در روز ۱۸ فروردین ۱۳۵۸ خلخالی با سیزده مأمور فدائی خود وارد زندان قصر تهران شد و تلفن‌های آن را قطع کرد تا از اعمال نفوذها جلوگیری کند و به دنبال محاکمه‌ای کوتاه وی را اعدام کرد.

خلخالی در تابستان ۱۳۵۸ به عنوان حاکم شرع راهی کردستان شد که با اعتراض دولت موقت نهایتاً منجر به دخالت هیئت حسن نیت شد. وی سپس برای سرکوب ناآرامی‌ها راهی گنبد کاووس شد و حکم اعدام ۹۴ نفر را در آنجا صادر کرد. بنا به گزارش سازمان عفو بین‌الملل ۴۳۸ نفر تا اسفند ۱۳۵۸ (طی یکسال) در ایران اعدام شدند. تجاوز جنسی به زندانیان زن و مرد طی بازجویی به منظور گرفتن اعتراف از طرف خلخالی مجاز عنوان شده بود. همچنین برای زنان محکوم پیش از اعدام صیغه (ازدواج موقت) اجباری با پاسدارها به منظور تجاوز جنسی بدون گناه در نظر گرفته بود و در این مورد گاهی حتی باردار بودن زن زندانی نیز مانع نمی‌شد.

سید مصطفی میرسلیم در سال ۱۳۹۸ در جواب سؤال (آیا این جمله برای آقای خلخالی است که حالا اعدام می‌کنیم اگر بی گناه بود می‌رود بهشت؟) گفت:(بله از این حرف‌ها می‌گفتند. حتی بدتر از این کارها هم انجام می‌دادند. من خبر داشتم که برخی از همراهان ایشان برای اینکه مجوز ورود به یک خانه را بگیرند برخی از مواد مخدر یا موارد دیگر را به داخل منزل پرتاب می‌کردند و بعد به اهالی خانه می‌گفتند ما آمده‌ایم برای تفتیش و … بالاخره این قیبل کارها زیاده روی‌هایی بود که اوایل انقلاب صورت می‌گرفت)

برکناری

از نخستین کارهای بهشتی در آغاز ریاستش به عنوان رئیس قوه قضائیه ایران در اسفند ۱۳۵۸ برکناری خلخالی بود. او با عملکرد خلخالی مخالف بود و دربارهٔ وی می‌گفت: من بساط اینگونه دادگاه‌ها را جمع خواهم کرد.

پاسخ به انتقادها

سپهبد خلبان نادر جهانبانی در دادگاه انقلاب به ریاست صادق خلخالی.

سپهبد جهانبانی در بامداد ۲۲ اسفند ۱۳۵۷ در زندان قصر به حکم صادق خلخالی، حاکم شرع وقت، تیرباران شد.

وی در خاطراتش در مورد نحوه انتخابش به عنوان حاکم شرع می‌نویسد: «خدا شاهد است که ما برای تصدی این مقام کوچکترین تلاشی نکردیم و حتی تا زمانی که به من ابلاغ شد از آن اطلاعی نداشتم. آقا سید روح‌الله خمینی با شناختی که از روحیه انقلابی من داشتند عصر روز ۲۴ بهمن ۵۷ مرا به دفترشان احضار کردند و فرمودند: این حکم را به نام شما نوشته‌ام. حقیر پس از دیدن حکم به حضورشان عرض کردم: آقا این حکم سنگین است. فرمودند: برای شما سنگین نیست. گفتم مخالفین و وابستگان به طاغوتیان علیه من تبلیغ می‌کنند. آقا فرمود: من پشتیبان شما هستم و بالاخره این حکم را به کسی بدهم که به او اطمینان داشته باشم.»

خلخالی در پاسخ مخالفان به اعدام‌ها، آن‌ها را به خمینی ارجاع می‌داد:

هرکس در مقابل شما ایستاد همین‌طور یقه‌اش را می‌گیری و کنارش می‌اندازی. من با اتکاء به همین حمایت‌های جدی کار خودم را ادامه می‌دادم و به آنها می‌گفتم امام فهمیده حکم را به چه کسی بدهد و من یک قدم از انجام وظیفه‌ام عقب‌نشینی نمی‌کنم.

اما ابراهیم یزدی از اعضای شورای انقلاب اسلامی ایران معتقد است که خمینی گرچه اعدام چند نفر از سران ارتش را تأیید کرد، اما نه شکل اعدام و نه برخی دیگر از رفتارهای خلخالی را قبول نداشت.

وی. اس. نایپل که خلخالی را در سال ۱۹۷۹ ملاقات کرده بود دربارهٔ بذله‌گویی او در دادگاه‌ها می‌نویسد:

بیشتر شوخی‌هایی که می‌کرد حول و حوش احکام و اعدام‌ها می‌چرخید و دیگر افراد حاضر قهقهه‌زنان خودشان را اینسو و آن‌سو می‌انداختند.

وی در مصاحبه‌ای با صادق صبا خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی از گذشته خویش اظهار رضایت کرده و گفته بود چنانچه هر یک از اعدام شده‌ها به دست وی امروز زنده بودند دوباره آن‌ها را اعدام می‌کرده‌است.

تخریب مقبره رضاشاه و اقدام به تخریب آرامگاه فردوسی و تخت جمشید

در اردیبهشت ۱۳۵۹ با وجود مخالفت جبهه ملی و دولت بنی صدر آرامگاه رضاشاه به دستور حاکم شرع وقت صادق خلخالی توسط نیروهای سپاه طی بیست روز به کلی ویران شد. این اقدام توسط روح‌الله خمینی تأیید شد. زمین آرامگاه رضاشاه در حال حاضر به عنوان یک مدرسه مذهبی اسلامی استفاده می‌شود.

گزارش‌هایی موجود است که خلخالی سعی در تخریب آرامگاه فردوسی و تخت جمشید (پارسه) هم داشته اما این با مخالفت دولت موقت (از جمله وزیر فرهنگ پرویز ورجاوند،استاندار فارس نصرت‌الله امینی و سید محمود طالقانی و مقاومت مردم مرودشت و پرسنل تخت جمشید در این امر ناکام ماند.

صدور حکم غیابی برای مقامات و خاندان پهلوی

خلخالی پس از انقلاب بسیاری از مقامات پهلوی را در کنار خود محمدرضا پهلوی و بیشتر اعضای خانواده‌اش «مفسد فی الارض» نامیده و به اعدام غیابی محکوم کرد. او برای ترور آنان در خارج از کشور تلاش‌هایی خصوصاً با کمک گروه فدائیان اسلام صورت داد. ۱۶ آذر ۱۳۵۸ شهریار شفیق پسر اشرف پهلوی و یکی از افرادی که غیاباً توسط وی محکوم به مرگ شده بود در پاریس ترور شد.

پس از عزیمت محمدرضا شاه به مکزیک خلخالی اعلام کرد که گروهی از اعضای فدائیان اسلام را برای ترور وی اعزام کرده‌است. او همچنین گفت با ایلیچ رامیرز سانچز (کارلوس شغال) تروریست پرآوازه آمریکای جنوبی برای ترور شاه هماهنگی صورت گرفته‌است. وی همچنین گفت که ۱۴۰٬۰۰۰ دلار جایزه برای قتل شاه در نظر گرفته‌است

خلخالی در روز ۵ آذر ۱۳۸۲ بر اثر بیماری سرطان به دنبال یک انزوای ده ساله در ۷۷ سالگی درگذشتو در کنار مقبره محمد عبایی خراسانی در یکی از حجره‌های صحن بزرگ آرامگاه فاطمه معصومه در قم به خاک سپرده شد.