نقد فیلم نیلوفر
نقد فیلم نیلوفر
گرد آوری از گارگین فتائی.
.
کارگردان
سابین ژمایل
تهیهکننده
فرشته طائرپور
ژان برهات
نویسنده
سابین ژمایل
بازیگران
شهاب حسینی
رویا نونهالی
فاطمه معتمدآریا
هنگامه قاضیانی
صادق صفایی
زهرا داوودنژاد
نیره فراهانی
تورج فرامرزیان
امیر آقایی
فیلمبرداری
بهرام بدخشانی
مدت زمان
۹۰دقیقه
کشور
ایران
زبان
فارسی
نیلوفر فیلمی به کارگردانی و نویسندگی سابین ژمایل و تهیهکنندگی فرشته طائرپور و ژان برهات محصول سال ۱۳۸۵ است.
خلاصه فیلم
نیلوفر (مبینا آینهدار) دختر سیزده سالهای است که نزد مادر قابلهاش سلما (رؤیا نونهالی) بزرگ میشود و بیش از همه با عزیز، عموی چوپانش (شهاب حسینی) مأنوس است. او به همراه دوستش زینب، در خانۀ معلمی به نام بانو (فاطمه معتمدآریا) درس میخواند. شیخ عباس رئیس قبیله (امیر آقایی) نیلوفر را از پدرش عبدالله (صادق صفایی) در جایی خواستگاری میکند و زمینی را به او میبخشد. پدر میپذیرد و خبر توافق خود را به خانواده میدهد. حالا همه منتظر اولین نشانههای بلوغ نیلوفر هستند. اما او به ازدواج علاقهای ندارد و میخواهد دکتر شود. فیروزه همسر دوم پدر (هنگامه قاضیانی) سعی میکند نیلوفر را به زندگی و خانواده علاقمند کند اما موفق نیست. او نهایتاً با عمویش میگریزد.
نقد فیلم
پدران و ازدواج اجباری دختران
موضوع فیلم نیلوفر، ازدواج اجباری دختران است؛ دختری به نام نیلوفر که ظاهراً در قبیلهای عرب در جنوب عراق زندگی میکند.
فیلم نیلوفر (1387)، محصول مشترک کشورهای فرانسه و ایران است و اولین ساخته خانم سابین جِمایل، فیلمساز لبنانی الاصل ساکن در امریکا. نیلوفر گرچه در جشنوارههای چندی مانند برلین، کن و مونترال شرکت کرده ولی تاکنون در هیچ جشنوارهای در ایران نمایش نیافته است. تنها نمایش این فیلم در سینماتک خانه هنرمندان در روز دوشنبه نهم دی بود و همین رونمایی سبب نگارش این نقد شد.
نیلوفر، فیلم خوشساختی است. کارگردانی، موسیقی و بازیهای خوبی دارد اما فیلمنامه فمینیستی آن مخاطب را آزار میدهد. موضوع این فیلم، ازدواج اجباری دختران است، دختری به نام نیلوفر که ظاهراً در قبیلهای عرب در جنوب عراق زندگی میکند.
سابین جِمایل (Sabine El Gemayel) در حدود چهل سال قبل از والدینی مسیحی در ایران به دنیا آمد، در کشورش لبنان بزرگ شد، در کانادا تحصیل کرد و از بیست سال پیش در لسآنجلس مقیم گشت. او سه فرزند دارد، تدوینگر است و در کارنامه او چهار فیلم سینمایی دیده میشود. نیلوفر اولین و آخرین ساختۀ سینماییِ خانم جمایل است.
کارگردان، با دو تهیهکننده فرانسوی به نامهای ژان برها (Jean Bréhat) و رشید بوشارب (Rachid Bouchareb) برای ساخت فیلمش به توافق رسیده بود. اما گویا صنعت ضعیف سینما در لبنان جمایل و تهیهکنندههایش را به ایران کشانید. خانم فرشته طائرپور نیز به جمع تهیهکنندگان اضافه شد و تغییراتی در فیلمنامه اعمال کرد. همۀ عوامل فیلم از داخل کشورمان انتخاب شدند بجز بازیگر نقش اول که با والدین ایرانیاش در خارجه زندگی میکرد. مراحل پستولید نیز در ایران انجام شد و نتیجه برای تهیهکنندگان فرانسوی رضایتبخش بود.)
فیلمبرداری نیلوفر از آبان تا دی 1386 در خوزستان انجام گرفت و یک سال بعد، آماده نمایش شد. اما نتوانست از وزارت ارشاد پروانه نمایش دریافت کند. فیلم در جشنوارههای کن، برلین، مونترال و سه جشنواره دیگر نمایش داده شد. جمایل در جشنواره مونترال، نامزد دریافت جایزه بهترین کارگردانی شد.
نیلوفر، فیلم قابل اعتنایی است، فیلمی که از تولد فیلمسازی صبور و کاربلد حکایت دارد. به نظر میرسد که خانم جمایل در جزئیات نخستین فیلمش بسیار اندیشیده است. آنطور که خانم طائرپور میگفت سابین جمایل موضوع ازدواج اجباری دختران را از واقعهای که سالها قبل در لبنان دیده، وام گرفته است. او همچنین ماجرای زایمان داخل آب را از یک زن صبّی ایرانی آموخته است و آنقدر به این موضوع اعتقاد ورزیده که دو فرزندش را به همین روش در استخر خانه به دنیا آورده است (توضیحاً اینکه «صبّی» یا «صابئی» قومی در خوزستان هستند که خود را پیرو حضرت یحیی(ع) میخوانند). دیوان حافظ در فیلم، جزو کتب مورد علاقۀ بانو است و او نهایتاً آن را به نیلوفر اهدا میکند. علاقه خانم جمایل به اشعار حافظ، باعث ورود این موضوع در فیلمنامه شده است.
ناگفتههای «فرشته طائرپور» و «خسرو سینایی» به بهانه نمایش «نیلوفر»
نمایش و نقد و بررسی فیلم سینمایی «نیلوفر» با سخنرانی فرشته طائرپور، هنگامه قاضیانی، بهرام بدخشانی و خسرو سینایی همراه شد.
فرشته طائرپور، تهیهکننده فیلم «نیلوفر» که در نشست نقد و بررسی این فیلم شامگاه دوشنبه - 9 دی ماه - در سینما تک خانه هنرمندان ایران حضور داشت، با اشاره به مضمون فیلمش خاطرنشان کرد: این فیلم موضع دفاعی و انتقادی ندارد و دختری را نشان میدهد که دوست دارد درس بخواند، اما برخی سنتهای اشتباه مانع او میشوند.
او با یادآوری چگونگی شکلگیری این فیلم یادآور شد: در واقع باید بگویم این پروژه به سراغ من آمد، ابتدا این پروژه قرار بود در لبنان ساخته شود.
طائرپور گفت: خانم «سابین ژمایل»، کارگردان این فیلم که دورگه فرانسوی - لبنانی است، ساکن آمریکاست. او با همه جوانی، تجربههای خوبی در عرصه فیلم مستند و تدوین دارند. چیزی که در اولین ملاقات با او برایم بسیار شاخص بود، شعور شرقی قابل احترامی بود که شاید بخشی از آن برمیگشت به اینکه فضای لبنان و ایران را پیش از این دیده بود.
او ادامه داد: تجربه شخصی او از خاطرهای که در لبنان به یاد داشت، موجب شده بود که فیلمنامه «نیلوفر» را بنویسند و حمایتی هم برای ساخت آن گرفته بودند و تهیهکننده فرانسوی فیلم که کمپانی معتبری نیز است، قرار بود فیلم را در لبنان بسازد؛ اما بعد از مشاورههایی به این نتیجه رسیدند که ساخت فیلم در ایران با یک فضای عربی امکان پذیر است. توجه به اینکه صنعت سینمای ایران نسبت به لبنان پیشرفتهتر و امنیت فضای ایران نیز بیشتر است، بنابراین تصمیم گرفتند فیلم را در ایران بسازند. هنگامی هم که "ژمایل" به ایران آمد به همراه تهیهکنندگان جلسهای تشکیل دادیم و صحبتهای مفصلی انجام شد. از نظر من فیلمنامه بازنویسی میخواست، زیرا چیزهایی در فیلم وجود داشت که نمیشد آن را با مجوز و پروانه ساخت، بسازیم.
طائرپور در بخش دیگری از این نشست، تحول، تغییر و بازنگری در آداب و رسوم را یکی از پیامدهای فیلم «نیلوفر» دانست و گفت: بهتر است این تحول، تغییر و بازنگری در آداب و رسوم از خود خانواده اتفاق بیافتد، اگر پدر یا عموی خانواده دچار این تحول شدند میتوان امیدوار بود که این باور اشتباه رنگ ببازد.
این تهیهکننده با اشاره به روند ساخت فیلم «نیلوفر» در ایران خاطرنشان کرد: خوشبختانه به جهت تولید و همدلی عوامل، سینمای ایران نزد تهیهکننده مجرب فرانسوی و کارگردان سربلند بیرون آمد، اما زمانی که فیلم پنج سال در ایران توقیف شد، شادی این تولید به یاس و ناامیدی تبدیل شد.
طائرپور همچنین گفت: وقتی برای چندمینبار فیلم را میدیدم احساس کردم که چه چیزهایی در فیلم وجود دارد که با وجود داشتن پروانه نمایش و ساخت مانع نمایش آن شدهاند، چیزهایی که ممکن است شوراهای تصمیمگیرنده شهامت به زبان آوردن آن را نداشته باشند؛ زیرا ترکیب این شوراها مردانه است و هیچگاه زنی وجود نداشته که با حس زنانه هم به این موضوعات نگاه کند. فکر میکنم شاید آقایان فکر میکردند که بیحیایی است که درباره مسائل زنان بصورت باز در این فیلم صحبت میکنیم، چیزی که برای فرهنگ غربی حل شده است.
وی در عین حال یادآور شد: در طول پنج سال گذشته به لطف ماهوارهها، بچههای 8 ساله هم علائم خیانت، بارداری و... را میشناسند، حالا به چه نحوی بماند! در کتابهای درسی و مسائل فقه، این مسائل مطرح میشود اما به محض اینکه به روی پرده سینما میآید احساس میکنیم که همچنان نگفته بماند بهتر است و همین نگفته ماندنهاست که موجب میشود این چنین اتفاقاتی هنوز هم در برخی از روستاهای کشورمان پیش بیاید.
به گزارش ایسنا، فیلم «نیلوفر» داستان دختر بچه عراقی است که در سر رویای درس خواندن و پزشک شدن را میپروراند. روابط او با افراد خانوادهاش به خصوص عموی چوپانش بستر اتفاقات تازهای میشود.
طائرپور با اشاره به لوکیشن فیلم «نیلوفر» گفت: درست است که لوکیشن فیلم را در کشور عراق گرفتهایم و در انتها آن را به فضای متمدنتری به نام ایران آوردیم، اما واقعیت این است که در روستاهای ما نیز این اتفاق میافتد. همینجا مناسب است که به فیلم درخشان «عروس آتش» استاد خسرو سینایی اشاره کنم که به شکل بسیار خوبی به این موضوعات پرداخته است. «نیلوفر» در رده سنی پایینتر است و از جهاتی آن قوت را ندارد، اما واقعیت این است که این مسائل اجتماعی هستند و تا هنگامی که مطرح نشوند آثار مخرب خودشان را دارند.
تهیهکننده «نیلوفر» همچنین درباره استفاده از عوامل ایرانی بیان کرد: در شرایط تولید جز چندبار سرزدن تهیهکننده به پروژه، هیچ فرد دیگری به جز کارگردان فیلم خارجی نبود. البته کلیه عوامل فیلم به زبان فرانسوی یا انگلیسی آشنا بودند. حتی قرار بود پُست پروداکشن فیلم در فرانسه انجام شود، اما هنگامیکه تهیهکننده و کارگردان متخصصین و امکانات ایران را دیدند، تصمیم گرفتند این کارها را هم در ایران انجام دهند.
او ادامه داد: فکر میکنم یکی از معانی واقعی تولید مشترک با این کار اتفاق افتاد، زیرا معنی تولید مشترک در کشور ما این است که دوستان سفری به خارج از کشور داشته باشند و چند صحنه زیبا از خارج را نشان بدهند و در نهایت اسم آن را تولید مشترک میگذارند. اما به معنای اینکه شما صنعت سینمای ایران را در یک نگاه مشترک جهانی طوری فعال میکنید که در حد استانداردهای جهانی است، میتوان گفت که تولیدی مشترک است.
به گفته این تهیهکننده، فیلم «نیلوفر» در فستیوالهای بین المللی از جمله برلین، لسآنجلس و... شرکت کرده است و تنها در ایران است که نتوانسته به نمایش دربیاید.
طائرپور همچنین درباره حذفیهای فیلم گفت: قسمتهایی از فیلم که حدودا 5 دقیقه است و چندان هم مهم هم نیست کوتاه شد. البته به نظرم صحنه اساسی نبود و بیشتر برای بهانهجویی بود.
این تهیهکننده در پاسخ به نقد یکی از تماشاگران حاضر در سالن بیان کرد: من معمولا از تندترین نقدها هم استفاده میکنم، چون کمک میکند همه سلیقهها را در فیلمهای بعدیام لحاظ کنم. باز هم تاکید میکنم، «نیلوفر» موضع دفاعی - انتقادی ندارد و دختری را نشان میدهد که دوست دارد درس بخواند اما برخی سنتهای غلط مانع او میشوند.
او افزود: من به عنوان زن شهرنشین ترجیح میدهم که هر دختری حق انتخاب داشته باشد. فیلم «عروس آتش» و «نیلوفر» تمام تلاششان را کردند تا نشان دهند بسیاری از این رسوم و باورها ریشهدار هستند.
طائرپور خطاب به تماشاگری که از این فیلم انتقاد کرده بود، گفت: شما میتوانید باورهای خودتان را داشته باشید، اما نمیتوانید به همه آدمهایی که فیلم را میبینند یا احساس همذاتپنداری با زنان، بچه یا حتی مردان این فیلم میکنند، بخواهید که مانند شما فکر کنند.
این تهیهکننده اذعان کرد: من اصلا فمنیست نیستم و اتفاقا من در خانواده به طرفداری از آقایان متهم هستم.
طائرپور در بخش پایانی سخنانش گفت: بیشترین پیام فیلم «نیلوفر» به برادری است که برای کشتن خواهرش میرود و میداند که اگر بدون او به خانه برگردد با چه مشکلاتی مواجه میشود، این فیلم اتفاقا فمنیستی نیست و حرفش بیشتر برای آقایان و به عبارتی عموی دختر که ناجی او است، هست. آرزویم این است که این قصهها روزی تمام شوند.
هنگامه قاضیانی - از بازیگران فیلم «نیلوفر» - هم در ادامه این نشست در سخنانی گفت: خوشحالم که بعد از پنج سال «نیلوفر» را میبینم، زیرا این فیلم، یکی از بهترین خاطرات در کارنامه کاری من است. ما در شرایط سخت جغرافیایی این فیلم را کار کردیم و مثل یک خانواده زندگی کردیم.
این بازیگر ادامه داد: برای من «نیلوفر» تجربه خوبی بود و در آن چیزهای بسیاری یاد گرفتم. بحث انسان در جغرافیا برای من به عنوان یک بازیگر تجربه مفیدی بود و هنگامی که خانم طائرپور پیامک دادند که قرار است این فیلم اکران خصوصی شود، گریه کردم.
او بیان کرد: تنها آرزویم این است که این قصهها روزی تمام شوند، در اینجا بحث فمنیست برایم جایی ندارد، «نیلوفر» برای من سینما بود. قاضیانی در ادامه صحبتهایش از ژیلا مهرجویی - هنرمند فقید که طراحی لباس این فیلم را برعهده داشت - یاد کرد و خاطراتی از او گفت.
امیدوارم به خاطر بحث زن، این فیلم به نمایش دربیاید
بهرام بدخشانی، مدیر فیلمبرداری «نیلوفر» هم ابراز امیدواری کرد که این فیلم به دلیل بحث زن به نمایش دربیاید. از او همچنین درباره ی تجربه ی فیلمبرداری زیر آب پرسیده شد که توضیحاتی ارایه کرد.
وکیل مجلس از من شکایت کرد
خسرو سینایی هم که در این جلسه حضور داشت درباره تجربیات فیلم «عروس آتش» در سخنانی گفت: زمانی که «عروس آتش» را اکران کردند، شنیدم که عدهای در ماهشهر میخواستند سینما را آتش بزنند. در همان شب یکی از افرادی که از عشایر جنوب بود با من با حالت پرخاش صحبت کرد و گفت، چرا به موضوع ما پرداختید؟ مگر در قسمتهای دیگر ایران این گونه عادات وجود ندارد و من در پاسخ به او گفتم، بالاخره باید از یک جایی شروع میکردم. مساله من عشیره عرب نیست، بلکه این است که چنین اتفاقی در این زمانه روی میدهد.
این کارگردان ادامه داد: حتی این موضوع به جایی رسید که وکیل مجلس شورای اسلامی از من به وزارت ارشاد شکایت کرد و مرحوم سیفالله داد (معاون سینمایی وقت) نامه آن را به من نشان داد و گفت، وکیل مجلس از ما خواسته تا با تو برخورد کنیم، او مرا بوسید و گفت این هم از برخوردمان.
سینایی بیان کرد: هنگامی که به بندرعباس سفر کرده بودم یکی از دوستان در بازار این شهر مرا بلند صدا زد، راهنمای ما از من خواست که نامم را عوض کنم و گفت ممکن است این نام در اینجا برایتان خطرناک باشد!
او تصریح کرد: در واقع برای من شرایطی ایجاد شد که احساس خطر میکردم، اما از طرف دیگر شخصی با لهجه عربی با من تماس گرفت و از من تشکر کرد و گفت، فیلم شما موجب شد که من بسیاری از رؤسای عشیره را دعوت کنم تا در بسیاری از آداب و رسوممان تجدیدنظر کنیم.
کارگردان «عروس آتش» اذعان کرد: روزی یکی از دوستانم با من تماس گرفت که یکی از رؤسای عشیرههای عرب میخواهد شما را ببیند، من بسیار نگران شدم و زمانی که از خانه بیرون رفتم برای خانوادهام یادداشتی گذاشتم که اگر تا ساعت 7 برنگشتم، حتما برایم اتفاقی افتاده است. زیرا میترسیدم این فرد در یک لحظه خنجری دربیاورد و در شکم من فروکند. اما هنگامی که او مرا دید با من روبوسی کرد و طوماری را به من نشان داد که 150 امضا در آن جمع شده بود. او گفت، ما این طومار را جمع کردهایم و میخواهیم بگوییم این گونه سنتها دیگر با زمانه مطابقت ندارد و باید آنها را رفع کنیم. یادم هست، آن شخص از من خواهش کرد فیلمی را بسازم تا نشان دهم آنها دارند تلاش میکنند که این سنتها را به دلیل عدم تطابق با زمانه کنار بگذارند.
خسرو سینایی در بخش پایانی سخنانش گفت: جامعه ما به بازسازی فرهنگهایی که با زمانه متناسب نیستند نیاز دارد و در این راستا، سینما یکی از قویترین رسانههایی است که میتواند این کار را انجام بدهد.
«آنتونیا شرکا»، منتقد حاضر در نشست با اشاره به فیلم «نیلوفر» گفت: دیدن این فیلم مرا به یاد «عروس آتش» انداخت. من فکر نمیکنم بجز «عروس آتش» و «نیلوفر» فیلمی با این موضوع و جغرافیا در سینمای ایران داشته باشیم. به نظر من طائرپور نه تنها، تنها تهیهکننده زن ایران است بلکه در ساخت فیلم مربوط به مسائل زنان نیز دخالت میکنند و این اتفاق خوبی است.
این منتقد سینما افزود: گرچه کارگردانان زن بسیاری در این عرصه وجود هستند، اما تهیهکنندگانی که آگاهانه از این موضوعها استقبال کنند، نداریم.
او ساخت این فیلم در خارج از تهران را یکی از امتیازات «نیلوفر» دانست و گفت: در این چند دهه فیلمهایی مربوط به مسائل زنان داشتیم که در محیط شهری تهران ساخته شدهاند که بجای خودشان محترم هستند، اما در خارج از تهران موضوع زنان در قالب داستانی کمتر روایت شده است.
شرکا نگاه کردن به این مسائل از دیدی زنانه را امتیاز دیگر این فیلم دانست و گفت: مهمترین نکتهای که در «نیلوفر» برایم گنگ مانده شخصیت عمو «عزیز» است و به نظرم وصلهای است که با فیلم پیوند نمیخورد. همچنین چهره «بانو» که فاطمه معتمدآریا نقش آن را بازی کرده است با سبک رئالیستی فیلم همخوانی ندارد.
این منتقد افزود: در کل روند داستانی فیلم و اوج آن خوب است و ملودرامی است و طوری روایت شده که همه آن را بفهمند و از آن لذت ببرند و برای مخاطب جذاب است.
«کیوان کثیریان»، مسوول سینما تک خانه هنرمندان که اجرای این برنامه را بر عهده داشت، بیان کرد: قرار بود در این برنامه خانم «ژمایل» از طریق اسکایپ در جمع ما باشد، اما چون در تعطیلات کریسمس بودند و کمی دیر برای این کار به ما اعلام آمادگی کردند، متاسفانه این امکان فراهم نشد.
«نيلوفر» بهترين فيلم شد بهترين بازيگري جشنوارهي «نور» لوسآنجلس براي رويا نونهالي
فيلم سينمايي «نيلوفر» جايزهي بهترين فيلم و بازيگري زن جشنوارهي فيلم «نور» لوسآنجلس را دريافت كرد.
اين فيلم كه پيش از اين حضورهاي موفقي در جشنوارهي «مونترال»، «لسآنجلس»، «بلگراد»، «برلين» و «دبي» داشته است، در اين جشنواره جايزهي بهترين بازيگري زن به رويا نونهالي اهدا شد و جايزهي بهترين فيلم را دريافت كرد.
فيلم سينمايي «نيلوفر» به عنوان محصول مشترك ايران، فرانسه ، لبنان فيلمنامهي آن توسط كارگردان آن «سابين ژمايل» نوشته شده است و به تهيهكنندگي فرشته طائرپوراست. اين فيلم عليرغم داشتن پروانه نمايش هنوز در ايران اكران نشده است.
.
منابع
https://www.farsnews.com/news/13921018000926/%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86
https://www.isna.ir/news/92101005607/%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%86%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%81%D8%B1
https://www.isna.ir/news/8802-11493/%D9%86%D9%8A%D9%84%D9%88%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D9%86-%D9%81%D9%8A%D9%84%D9%85-%D8%B4%D8%AF-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%8A%DA%AF%D8%B1%D9%8A-%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%8A-%D9%86%D9%88%D8%B1-%D9%84%D9%88%D8%B3-%D8%A2%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%B3